Η «σιγμοειδεκτομή Hartmann» είναι μία επέμβαση που συνήθως δεν προγραμματίζεται “άνετα”. Τις περισσότερες φορές προκύπτει όταν υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στο σιγμοειδές (το τελευταίο τμήμα του παχέος εντέρου πριν το ορθό) και η ασφαλέστερη λύση είναι να αφαιρεθεί το πάσχον τμήμα, να μη γίνει άμεσα αναστόμωση, και να δημιουργηθεί προσωρινή (ή σπανιότερα μόνιμη) κολοστομία.
Παρότι ακούγεται βαρύ, για συγκεκριμένες συνθήκες είναι η επέμβαση που μειώνει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών στην «κακή στιγμή» και δίνει χρόνο στον οργανισμό να αναρρώσει, ώστε —όταν οι συνθήκες είναι καλύτερες— να συζητηθεί η επανασύνδεση.
Τι είναι ακριβώς η επέμβαση Hartmann;
Με απλά λόγια, περιλαμβάνει 3 βασικά στοιχεία:
- Αφαίρεση του πάσχοντος τμήματος του σιγμοειδούς (σιγμοειδεκτομή).
- Σύγκλειση του υπολειπόμενου ορθού/κολοβώματος (rectal stump).
- Δημιουργία τελικής κολοστομίας: το εγγύς κόλον (το “πάνω” τμήμα) οδηγείται στο κοιλιακό τοίχωμα και σχηματίζει στομία.
Το κρίσιμο σημείο είναι ότι δεν γίνεται άμεσα αναστόμωση (ένωση εντέρου με έντερο) την ίδια στιγμή. Αυτό γίνεται σκόπιμα για λόγους ασφάλειας.
Πότε προτιμάται Hartmann αντί για άμεση αναστόμωση;
Η απόφαση δεν είναι “μία για όλους”. Συνήθως επιλέγεται όταν ο κίνδυνος διαφυγής αναστόμωσης είναι υψηλός, π.χ.:
- Διάτρηση/περιτονίτιδα (το περιβάλλον στην κοιλιά είναι “μολυσμένο”).
- Σοβαρή φλεγμονή και εύθραυστοι ιστοί (συχνά σε επιπλεγμένη εκκολπωματίτιδα).
- Απόφραξη με διάταση εντέρου και κακή ποιότητα ιστών.
- Αιμοδυναμική αστάθεια, σηπτική εικόνα ή ανάγκη για ταχεία/ασφαλή λύση.
- Υψηλός συνολικός χειρουργικός κίνδυνος (συννοσηρότητες, ανοσοκαταστολή, υποθρεψία κ.λπ.).
Σε πιο “καθαρές” και σταθερές συνθήκες, συχνά εξετάζεται η άμεση αναστόμωση (με ή χωρίς προστατευτική στομία), αλλά αυτό είναι εξατομικευμένο.
Για ποιες παθήσεις γίνεται συχνότερα;
Η σιγμοειδεκτομή Hartmann μπορεί να γίνει σε:
- Επιπλεγμένη εκκολπωματίτιδα (διάτρηση/απόστημα/γενικευμένη περιτονίτιδα).
- Καρκίνο σιγμοειδούς με απόφραξη ή επιπλοκή.
- Ισχαιμία/νέκρωση τμήματος του παχέος εντέρου (σπανιότερα στο σιγμοειδές).
- Τραύμα ή άλλη αιτία διάτρησης/σηπτικής κοιλίας.
Μπορεί να γίνει λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά;
Ναι, σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να γίνει ελάχιστα επεμβατικά (λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά), κάτι που “δένει” λογικά με τη φιλοσοφία της σύγχρονης κολεκτομής.
Όμως, υπάρχει μια πρακτική αλήθεια: όσο πιο βαριά είναι η φλεγμονή/περιτονίτιδα ή όσο πιο επείγον είναι το περιστατικό, τόσο περισσότερο επηρεάζονται οι επιλογές προσπέλασης. Κάποιες φορές ξεκινάμε ελάχιστα επεμβατικά και, αν η ασφάλεια το απαιτεί, γίνεται μετατροπή σε ανοικτό χειρουργείο. Αυτό δεν είναι “αποτυχία”· είναι απόφαση προστασίας του ασθενούς.
Τι σημαίνει να ζεις με κολοστομία μετά την Hartmann;
Για πολλούς, η λέξη “στομία” είναι το πιο αγχωτικό κομμάτι. Στην πράξη:
- Η στομία δεν πονάει (είναι βλεννογόνος).
- Θέλει εκπαίδευση τις πρώτες ημέρες: πώς αλλάζεις σακουλάκι, πώς προστατεύεις το δέρμα, τι προσέχεις.
- Με σωστή καθοδήγηση, οι περισσότεροι επιστρέφουν σε καθημερινές δραστηριότητες (δουλειά, κοινωνική ζωή, ακόμη και άσκηση) με προσαρμογές.
Σημαντικό: Η στομία μετά από Hartmann είναι συχνά προσωρινή, αλλά όχι πάντα. Αυτό εξαρτάται από την αρχική νόσο, τη γενική κατάσταση, τα χειρουργικά ευρήματα και το πώς πάει η ανάρρωση.
Νοσηλεία και ανάρρωση: τι είναι “τυπικό”;
Η διάρκεια νοσηλείας εξαρτάται από το αν ήταν επείγον, από το βαθμό φλεγμονής/λοίμωξης, από την ηλικία και τις συννοσηρότητες.
Στην ανάρρωση, συνήθως δίνουμε έμφαση σε 4 πράγματα:
- Πρώιμη κινητοποίηση (όσο γίνεται).
- Αναπνευστικές ασκήσεις και πρόληψη επιπλοκών.
- Σταδιακή επανασίτιση με βάση το έντερο και τα συμπτώματα.
- Φροντίδα τραύματος και στομίας.
Το “ERAS” πνεύμα (πρωτόκολλα ταχείας ανάρρωσης) εφαρμόζεται όπου είναι εφικτό, αλλά σε βαριά σηπτικά περιστατικά προσαρμόζεται ρεαλιστικά — δεν είναι όλα “by the book”.
Διατροφή μετά την επέμβαση (πρακτικά)
Οι οδηγίες εξατομικεύονται, αλλά πρακτικά:
- Τις πρώτες ημέρες: ήπια, εύπεπτα, μικρά και συχνά γεύματα.
- Σταδιακά: περισσότερες ίνες/ποικιλία ανάλογα με ανοχή.
- Με στομία: παρατηρούμε ποια τρόφιμα προκαλούν αέρια/διάρροια/οσμές (π.χ. όσπρια, κρεμμύδι, ανθρακούχα) και τα “δουλεύουμε” με μέτρο, όχι πανικό.
Το πιο χρήσιμο tip είναι απλό: εισάγετε αλλαγές μία-μία, ώστε να καταλάβετε τι σας ενοχλεί.
Πιθανές επιπλοκές (και πότε να επικοινωνήσετε άμεσα)
Κάθε μεγάλη επέμβαση παχέος εντέρου έχει πιθανούς κινδύνους. Χωρίς να δραματοποιούμε, υπάρχουν “κόκκινες σημαίες” που δεν τις αφήνουμε να εξελιχθούν:
Επικοινωνήστε άμεσα/επείγοντως αν υπάρχει:
- Πυρετός που επιμένει ή συνοδεύεται από ρίγος.
- Έντονος/προοδευτικός κοιλιακός πόνος, ευαισθησία, “σαν σανίδα” κοιλιά.
- Επίμονος έμετος, αδυναμία λήψης υγρών.
- Σημαντική ερυθρότητα/πρήξιμο/εκροή από το τραύμα ή δύσοσμη εκροή.
- Από τη στομία: αιφνίδια αλλαγή χρώματος (πολύ σκούρο/μαύρο), έντονη αιμορραγία, ή πλήρης διακοπή αποβολής κοπράνων/αερίων με συμπτώματα.
Hartmann reversal: πότε (και αν) γίνεται επανασύνδεση;
Η επανασύνδεση (αναστόμωση και κατάργηση της στομίας) είναι ξεχωριστή επέμβαση. Συνήθως συζητιέται όταν:
- Έχει υποχωρήσει πλήρως η φλεγμονή/σήψη.
- Ο ασθενής έχει αναρρώσει, έχει “πάρει δυνάμεις”, έχει καλή θρέψη.
- Υπάρχει κατάλληλη ανατομία και ασφαλείς συνθήκες για αναστόμωση.
Ο χρόνος ποικίλλει. Σε κάποιους μπορεί να συζητηθεί σε μερικούς μήνες, σε άλλους αργότερα. Και σε ένα ποσοστό, ειδικά σε πολύ βαριά αρχική εικόνα ή υψηλό κίνδυνο, μπορεί να αποφασιστεί ότι η στομία θα παραμείνει (μόνιμη). Το σημαντικό είναι να γίνεται η συζήτηση με καθαρά κριτήρια ασφάλειας και ποιότητας ζωής, όχι “με το ρολόι”.
Τι να ρωτήσω στο ραντεβού μου (για να φύγω με καθαρή εικόνα);
Αν είστε ασθενής ή συγγενής και θέλετε πρακτικές απαντήσεις, αυτές οι ερωτήσεις βοηθούν:
- Γιατί επιλέχθηκε Hartmann στη δική μου περίπτωση;
- Η στομία είναι πιθανό να είναι προσωρινή ή μόνιμη;
- Τι χρειάζεται πριν συζητήσουμε επανασύνδεση (απεικόνιση, κολονοσκόπηση, εξετάσεις);
- Ποιο είναι το “ρεαλιστικό” πλάνο ανάρρωσης για δουλειά/οδήγηση/άσκηση;
- Ποια συμπτώματα είναι αναμενόμενα και ποια είναι ανησυχητικά;
FAQ – Συχνές Ερωτήσεις
1) Η σιγμοειδεκτομή Hartmann σημαίνει πάντα μόνιμη στομία;
Όχι. Συχνά η στομία είναι προσωρινή, ειδικά όταν η επέμβαση έγινε επειγόντως (π.χ. διάτρηση/περιτονίτιδα) για να αποφευχθεί επικίνδυνη αναστόμωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ανάλογα με τη γενική κατάσταση και τη νόσο, μπορεί να παραμείνει μόνιμη.
2) Πότε μπορεί να γίνει επανασύνδεση (reversal) μετά από Hartmann;
Όταν έχει υποχωρήσει η φλεγμονή/λοίμωξη, ο ασθενής έχει αναρρώσει επαρκώς και οι συνθήκες είναι ασφαλείς για αναστόμωση. Ο χρόνος είναι εξατομικευμένος και συνήθως απαιτείται προεγχειρητικός έλεγχος (εξετάσεις/απεικόνιση ± κολονοσκόπηση).
3) Μπορεί η Hartmann να γίνει λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά;
Ναι, σε αρκετά περιστατικά μπορεί να γίνει με ελάχιστα επεμβατική προσπέλαση. Σε βαριά περιτονίτιδα ή ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, μπορεί να χρειαστεί ανοικτή επέμβαση ή μετατροπή για λόγους ασφάλειας.
4) Ποια είναι τα “σημάδια κινδύνου” μετά την επέμβαση που χρειάζονται άμεση επικοινωνία;
Επίμονος πυρετός/ρίγος, έντονος ή επιδεινούμενος κοιλιακός πόνος, επίμονοι έμετοι, σημαντική ερυθρότητα/εκροή από τραύμα, ή απότομη αλλαγή στη στομία (πολύ σκούρο χρώμα, έντονη αιμορραγία, πλήρης διακοπή αποβολής με συμπτώματα).
5) Τι μπορώ να τρώω μετά από Hartmann και με στομία;
Η επανασίτιση γίνεται σταδιακά: αρχικά ήπια/εύπεπτα και μικρά γεύματα, με προοδευτική επιστροφή στη συνήθη διατροφή ανάλογα με ανοχή. Με στομία, βοηθά να εισάγονται τρόφιμα ένα-ένα και να παρακολουθείται τι προκαλεί αέρια ή διάρροια.
Τελευταία ιατρική επιμέλεια: 28/12/2025 από τον Δρ. Γεώργιος Σάμπαλης, MD, PhD
