Η «αναστόμωση» είναι το σημείο όπου ο χειρουργός ενώνει δύο άκρα εντέρου (ή άλλου κοίλου οργάνου) μετά από αφαίρεση ενός τμήματος. Διαρροή από αναστόμωση (anastomotic leak) σημαίνει ότι στο σημείο της ένωσης υπάρχει ένα μικρό ή μεγαλύτερο “άνοιγμα” και έτσι περιεχόμενο από το έντερο μπορεί να περάσει στους γύρω ιστούς. Πρόκειται για επιπλοκή που μπορεί να κυμαίνεται από ήπια (π.χ. μικρή συλλογή που ελέγχεται με αντιβίωση/παροχέτευση) έως σοβαρή (περιτονίτιδα/σήψη που απαιτεί επείγουσα παρέμβαση).
Τι ακριβώς θεωρείται «διαρροή»;
Σε επιστημονικούς όρους, διαρροή είναι έλλειμμα στο τοίχωμα στο σημείο της αναστόμωσης που οδηγεί σε επικοινωνία μεταξύ του “μέσα” του εντέρου και του “έξω” χώρου. Η βαρύτητα συχνά κατηγοριοποιείται με βάση το τι θεραπεία χρειάζεται:
- Grade A: ανιχνεύεται (π.χ. σε απεικόνιση) αλλά δεν αλλάζει την αντιμετώπιση.
- Grade B: χρειάζεται ενεργή θεραπεία (αντιβίωση/διαδερμική παροχέτευση), χωρίς επανεπέμβαση.
- Grade C: απαιτεί επανεπέμβαση (ή/και παράκαμψη με στομία).
Πότε μπορεί να συμβεί;
Οι περισσότερες διαρροές εμφανίζονται τις πρώτες ημέρες μετά το χειρουργείο, όμως μπορεί να εμφανιστούν και αργότερα (π.χ. 2–4 εβδομάδες), ιδιαίτερα όταν υπάρχει μικρή συλλογή που εξελίσσεται σταδιακά ή όταν η επούλωση είναι πιο αργή.
Γιατί συμβαίνει: οι βασικοί μηχανισμοί
Η επούλωση μιας αναστόμωσης χρειάζεται:
- Καλή αιμάτωση (οξυγόνωση των ιστών)
- Χαμηλή τάση στο σημείο ένωσης (να μην “τραβάει”)
- Σωστή τεχνική (συρραφή/συρραπτικό, ευθυγράμμιση ιστών)
- Έλεγχο του μικροβιακού φορτίου και απουσία έντονης ενεργού λοίμωξης
- Ικανότητα οργανισμού να επουλώνει (θρέψη, αναιμία, διαβήτης κ.λπ.)
Όταν ένα ή περισσότερα από αυτά “υποχωρούν”, αυξάνεται ο κίνδυνος διαρροής.
Παράγοντες κινδύνου (τι αυξάνει την πιθανότητα)
Παράγοντες ασθενούς
- Υποθρεψία ή χαμηλή λευκωματίνη, σημαντική απώλεια βάρους
- Σακχαρώδης διαβήτης (ιδίως αν δεν είναι καλά ρυθμισμένος)
- Κάπνισμα
- Αναιμία
- Παχυσαρκία
- Χρόνια κορτικοθεραπεία ή ανοσοκαταστολή
- Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία (κυρίως σε ορθικές επεμβάσεις, όπου εφαρμόζεται)
Παράγοντες επέμβασης/αναστόμωσης εντέρου
- Χαμηλή αναστόμωση στο ορθό (τεχνικά πιο απαιτητική περιοχή)
- Παρατεταμένος χειρουργικός χρόνος ή δύσκολη παρασκευή
- Μεγάλη απώλεια αίματος/υπόταση
- Επείγουσα επέμβαση ή έντονη φλεγμονή/λοίμωξη στο πεδίο
- Μη ικανοποιητική αιμάτωση ή αυξημένη τάση στην ένωση
Πώς «φαίνεται» κλινικά: συμπτώματα και σημεία που μας ανησυχούν
Μια πολύ πρακτική αρχή: όταν ο ασθενής δεν εξελίσσεται όπως θα περιμέναμε μετά από εντερική αναστόμωση, η πιθανότητα διαρροής πρέπει να μπαίνει στη διαφορική διάγνωση.
Πιθανά συμπτώματα
- Πυρετός ή ρίγος
- Πόνος που αντί να βελτιώνεται, επιδεινώνεται
- Ταχυκαρδία, αδυναμία, ζάλη
- Ναυτία/έμετοι, δυσανεξία στη σίτιση
- Διάταση κοιλιάς, ειλεός (έντερο που «μπλοκάρει»)
- Δυσοσμία/πύον/ύποπτο περιεχόμενο από παροχετεύσεις (όταν υπάρχουν)
- Σε χαμηλές ορθικές αναστομώσεις: πυελικός πόνος, αίσθημα πίεσης, επίμονες εκκρίσεις
“Red flags” (να ζητήσω άμεση εκτίμηση)
- Επίμονος ή υψηλός πυρετός
- Ταχυκαρδία, δύσπνοια, έντονη κακουχία
- Οξύς/διάχυτος κοιλιακός πόνος ή “σκληρή” κοιλιά
- Λιποθυμική τάση, σύγχυση
- Απότομη επιδείνωση της κατάστασης μέσα σε ώρες
Διάγνωση: πώς το επιβεβαιώνουμε
Η διάγνωση βασίζεται σε κλινική εικόνα + εξετάσεις αίματος + απεικόνιση.
Εργαστηριακά
- Λευκά αιμοσφαίρια και δείκτες φλεγμονής (π.χ. CRP): χρήσιμα κυρίως για την τάση/πορεία και τη συνολική εικόνα.
Απεικόνιση
- Η πιο συχνή εξέταση είναι αξονική τομογραφία (CT) κοιλίας/πυέλου, που μπορεί να αναδείξει:
- συλλογές/αποστήματα,
- αέρα ή υγρό κοντά στην αναστόμωση,
- ενδείξεις διαφυγής (σε κατάλληλες τεχνικές απεικόνισης).
Σε επιλεγμένες περιπτώσεις, ειδικά για χαμηλές ορθικές αναστομώσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθούν τεχνικές που αυξάνουν τη διαγνωστική ακρίβεια.
Αντιμετώπιση: τι γίνεται στην πράξη
Η θεραπεία εξατομικεύεται με βάση: σταθερότητα ασθενούς, μέγεθος/θέση διαρροής, ύπαρξη αποστήματος, περιτονίτιδα, τύπο αναστόμωσης.
1) Συντηρητική/μη επεμβατική αντιμετώπιση (σε σταθερούς ασθενείς)
- Στενή παρακολούθηση και ενυδάτωση
- Αντιβιοτικά
- Προσαρμογή σίτισης (ανάλογα με την κατάσταση) και διατροφική υποστήριξη όπου χρειάζεται
2) Παροχέτευση συλλογής
Όταν υπάρχει απόστημα/συλλογή:
- Διαδερμική παροχέτευση υπό απεικονιστική καθοδήγηση ή
- Αξιοποίηση/ρύθμιση παροχετεύσεων που ήδη υπάρχουν
3) Επανεπέμβαση
Όταν υπάρχει αστάθεια, γενικευμένη περιτονίτιδα ή μη έλεγχος της διαρροής:
- Έλεγχος κοιλίας/πυέλου, πλύσεις
- Προστασία της αναστόμωσης ή παράκαμψη με στομία (π.χ. προστατευτική ειλεοστομία)
- Σε ορισμένες περιπτώσεις, λύση της αναστόμωσης και δημιουργία στομίας, ανάλογα με τα ευρήματα και την ασφάλεια
Διαρροή σε αναστομώσεις στομάχου (γαστρεντερικές)
Στις επεμβάσεις στο στομάχι ή στο ανώτερο πεπτικό, αναστομώσεις όπως γαστρονηστιδοστομία, γαστροδωδεκαδακτυλική αναστόμωση ή οισοφαγονηστιδική (μετά από γαστρεκτομή) μπορεί να παρουσιάσουν διαρροή όταν η ένωση δεν επουλωθεί σωστά. Οι βασικοί μηχανισμοί παραμένουν οι ίδιοι: αιμάτωση, τάση, τεχνική, καθώς και η γενική κατάσταση του ασθενούς (θρέψη, αναιμία, κάπνισμα, διαβήτης).
Κλινικά, η διαρροή σε γαστρική/ανώτερη αναστόμωση συχνά δίνει πυρετό, ταχυκαρδία, επιδεινούμενο επιγαστρικό/θωρακικό πόνο, δυσανεξία στη σίτιση και εικόνα «ο ασθενής δεν πάει όπως θα έπρεπε». Αν υπάρχει παροχέτευση, μπορεί να εμφανιστεί δύσοσμο υγρό ή περιεχόμενο που θυμίζει γαστρικό/εντερικό. Η διάγνωση γίνεται συνήθως με αξονική τομογραφία (και, όπου χρειάζεται, με κατάλληλη σκιαγράφηση), ενώ η αντιμετώπιση κυμαίνεται από αντιβίωση και παροχέτευση συλλογής έως ενδοσκοπικές τεχνικές (σε επιλεγμένα περιστατικά) ή επανεπέμβαση όταν υπάρχει αστάθεια/περιτονίτιδα.
Διαρροή σε αναστομώσεις χοληφόρων (bile leak / biliary anastomosis)
Στις επεμβάσεις χοληφόρων, η «αναστόμωση» αφορά συχνά μια χοληδοχο-εντερική σύνδεση (π.χ. ηπατικονηστιδοστομία) ή, σε επιλεγμένες περιπτώσεις, συρραφή/ανακατασκευή χοληφόρων. Εδώ η «διαρροή» είναι κυρίως χολή που διαφεύγει εκτός των χοληφόρων και ερεθίζει τους ιστούς, προκαλώντας φλεγμονή, συλλογή και πιθανή λοίμωξη.
Τυπικά σημεία είναι πυρετός, πόνος στο δεξιό υποχόνδριο/άνω κοιλία, ναυτία, επιδείνωση της γενικής κατάστασης και—όταν υπάρχουν παροχετεύσεις—αύξηση παροχέτευσης με κιτρινοπράσινο υγρό. Η απεικόνιση (συνήθως CT) αναζητά συλλογή (biloma) και φλεγμονώδεις αλλοιώσεις. Η αντιμετώπιση συχνά βασίζεται σε:
- Παροχέτευση συλλογής (διαδερμικά ή χειρουργικά, ανάλογα με το σενάριο)
- Αντιβίωση όταν υπάρχει λοίμωξη/χολαγγειίτιδα ή σηπτική εικόνα
- Ενδοσκοπική ή διαδερμική αποσυμπίεση/παράκαμψη σε επιλεγμένες περιπτώσεις (με στόχο να μειωθεί η πίεση και να «στεγνώσει» η διαρροή)
Σε ασταθή ασθενή ή ανεξέλεγκτη διαρροή, μπορεί να απαιτηθεί επανεπέμβαση.
Διαρροή σε αναστομώσεις παγκρέατος (παγκρεατικό συρίγγιο)
Μετά από επεμβάσεις παγκρέατος (π.χ. παγκρεατεκτομές), η αναστόμωση μπορεί να είναι παγκρεατονηστιδική ή παγκρεατογαστρική. Η αντίστοιχη επιπλοκή συχνά περιγράφεται ως παγκρεατικό συρίγγιο, δηλαδή διαφυγή παγκρεατικού υγρού (ενζύμων) από το σημείο σύνδεσης ή από το «κολοβώμα» του παγκρέατος. Επειδή τα παγκρεατικά ένζυμα είναι «δραστικά», μπορεί να προκαλέσουν τοπική φλεγμονή, συλλογές, αιμορραγία από διάβρωση αγγείων και καθυστέρηση ανάρρωσης.
Κλινικά, μπορεί να εμφανιστούν πυρετός, επιδεινούμενος πόνος στην άνω κοιλία, παρατεταμένος ειλεός, ή απλώς μια ανεξήγητη επιβράδυνση της μετεγχειρητικής πορείας. Αν υπάρχουν παροχετεύσεις, συχνό εύρημα είναι επιμονή/αύξηση παροχέτευσης με υγρό που εργαστηριακά έχει υψηλή αμυλάση (ένδειξη παγκρεατικής διαφυγής). Η διαχείριση, ανάλογα με τη βαρύτητα, περιλαμβάνει στενή παρακολούθηση, διατροφική υποστήριξη, αντιβίωση όταν υπάρχουν μολυσμένες συλλογές, διαδερμική παροχέτευση και—σε επιλεγμένα δύσκολα περιστατικά—επεμβατικές/χειρουργικές λύσεις.
Τα αυτόματα συρραπτικά εργαλεία (Staplers) και ο ρόλος τους.
Τα αυτόματα συρραπτικά εργαλεία (staplers) χρησιμοποιούνται ευρέως γιατί επιτρέπουν μια γρήγορη και “ομοιόμορφη” γραμμή σύγκλεισης και διευκολύνουν ιδιαίτερα σε περιοχές με δύσκολη πρόσβαση (π.χ. χαμηλές ορθικές αναστομώσεις μέσα στην πύελο). Η επιστημονική τεκμηρίωση δείχνει ότι δεν υπάρχει μία απάντηση για όλα τα σημεία του πεπτικού: σε ειλεοκολικές αναστομώσεις (λεπτό–παχύ έντερο) οι συστηματικές ανασκοπήσεις/μετα-αναλύσεις (Cochrane) έχουν βρει χαμηλότερα ποσοστά διαρροής με stapled σε σχέση με χειροποίητη αναστόμωση, ενώ στις κολικές/ορθοκολικές αναστομώσεις οι Cochrane ανασκοπήσεις καταλήγουν ότι τα διαθέσιμα δεδομένα δεν αποδεικνύουν σαφή υπεροχή stapled έναντι hand-sewn συνολικά. Στο ανώτερο πεπτικό (οισοφαγογαστρικές/γαστρικές αναστομώσεις), μετα-ανάλυση έχει δείξει ότι συγκεκριμένες stapled τεχνικές (ιδίως linear stapled) μπορεί να συνδέονται με μειωμένη διαρροή και στένωση έναντι της χειροποίητης, αλλά η επιλογή παραμένει εξατομικευμένη. Τέλος, νεότερα δεδομένα για powered circular staplers υποστηρίζουν πιθανή μείωση διαρροής σε ορισμένες κολεκτομές/ορθικές αναστομώσεις, με την επισήμανση ότι χρειάζονται ισχυρότερες προοπτικές τυχαιοποιημένες μελέτες. Στην πράξη, ο “κρίσιμος πυρήνας” παραμένει ίδιος και για τις δύο τεχνικές: καλή αιμάτωση, μηδενική τάση, σωστή επιλογή ιστών και έλεγχος στεγανότητας όπου ενδείκνυται—δηλαδή το εργαλείο βοηθά, αλλά δεν υποκαθιστά τις βασικές αρχές της ασφαλούς αναστόμωσης.
Πρόληψη: τι μειώνει τον κίνδυνο
Δεν υπάρχει ένα μόνο μέτρο, αλλά ο συνδυασμός ενεργειών μειώνει τον κίνδυνο και κυρίως τις συνέπειες:
- Προεγχειρητική βελτιστοποίηση: ρύθμιση διαβήτη, διόρθωση αναιμίας, ενίσχυση θρέψης, διακοπή καπνίσματος.
- Έλεγχος αναστόμωσης κατά την επέμβαση (όπου ενδείκνυται): δοκιμασία στεγανότητας, επιβεβαίωση καλής αιμάτωσης, σωστή τεχνική χωρίς τάση.
- Προστατευτική στομία σε υψηλού κινδύνου αναστομώσεις (ιδίως χαμηλά στο ορθό), για να μειωθεί η βαρύτητα μιας πιθανής διαρροής.
- Πρωτόκολλα ταχείας ανάρρωσης (ERAS): βοηθούν στη συνολική πορεία και στην έγκαιρη αναγνώριση αποκλίσεων.
Τι σημαίνει για την ανάρρωση και το μέλλον
Η διαρροή μπορεί να παρατείνει τη νοσηλεία, να απαιτήσει παροχέτευση ή/και επανεπέμβαση, και σε ορισμένα σενάρια να οδηγήσει σε προσωρινή στομία. Από την άλλη, πολλά περιστατικά ελέγχονται χωρίς επανεπέμβαση, ειδικά όταν αναγνωρίζονται έγκαιρα και υπάρχει δυνατότητα αποτελεσματικής παροχέτευσης και υποστήριξης. Το πιο σημαντικό είναι η έγκαιρη αναγνώριση και η σωστή διαβάθμιση της θεραπείας.
Μικρό πρακτικό “check” για ασθενείς (χωρίς πανικό)
Μετά από επέμβαση με αναστόμωση, είναι αναμενόμενο να υπάρχει κάποια ενόχληση και κόπωση. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η πορεία να είναι σταδιακά καλύτερη.
Ζητήστε άμεση ιατρική εκτίμηση αν εμφανιστεί συνδυασμός πυρετού, έντονης κακουχίας/ταχυκαρδίας, επιδεινούμενου πόνου, ή αν «κάτι αλλάζει προς το χειρότερο» σε σχέση με τις προηγούμενες ημέρες.
Σημείωση
Το κείμενο είναι ενημερωτικό και δεν αντικαθιστά την ιατρική αξιολόγηση. Η αντιμετώπιση εξαρτάται από το είδος της επέμβασης, τη θέση της αναστόμωσης και τη συνολική κλινική εικόνα.
FAQ – Συχνές Ερωτήσεις
1) Τι είναι η διαρροή από αναστόμωση;
Είναι «αστοχία» στο σημείο που ενώθηκαν δύο τμήματα εντέρου (ή άλλου κοίλου οργάνου), με αποτέλεσμα να περνά υγρό/μικρόβια στους γύρω ιστούς και να προκαλείται φλεγμονή ή/και συλλογή.
2) Πότε εμφανίζεται συνήθως μετά το χειρουργείο;
Συχνότερα μέσα στις πρώτες ημέρες, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα (π.χ. 2–4 εβδομάδες), ειδικά όταν υπάρχει μικρή συλλογή που εξελίσσεται σταδιακά.
3) Ποια συμπτώματα είναι ύποπτα και ποια θεωρούνται “red flags”;
Ύποπτα: πυρετός, επιδεινούμενος πόνος, αδυναμία, ταχυκαρδία, φούσκωμα, ναυτία/έμετοι, δυσανεξία στη σίτιση.
Red flags: έντονη κακουχία, υψηλός/επίμονος πυρετός, γρήγοροι παλμοί, οξύς διάχυτος πόνος/«σκληρή» κοιλιά, ζάλη/λιποθυμία ή απότομη επιδείνωση μέσα σε ώρες.
4) Πώς γίνεται η διάγνωση;
Με συνδυασμό κλινικής εκτίμησης, εξετάσεων αίματος (δείκτες φλεγμονής) και απεικόνισης—συχνότερα αξονική τομογραφία κοιλίας/πυέλου για να φανεί συλλογή, αέρας/υγρό κοντά στην αναστόμωση ή ενδείξεις διαφυγής.
5) Πώς αντιμετωπίζεται;
Εξαρτάται από τη βαρύτητα και τη σταθερότητα του ασθενούς: από στενή παρακολούθηση και αντιβίωση, έως παροχέτευση συλλογής (συχνά διαδερμικά). Σε βαριά εικόνα ή περιτονίτιδα μπορεί να χρειαστεί επανεπέμβαση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, προστατευτική ή θεραπευτική στομία.
Τελευταία ιατρική επιμέλεια: 29/12/2025 από τον Δρ. Γεώργιος Σάμπαλης, MD, PhD
