Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που απασχολούν την σύγχρονη γυναίκα είναι παρουσία ενός ογκιδίου στον μαστό της, γεγονός που αιφνίδια εισβάλλει στην καθημερινή ζωή της και αποτελεί πηγή ποικίλλων συναισθημάτων τα οποία μπορεί να την οδηγήσουν από πανικό και φόβο μέχρι την απόκρυψη και ντροπή. Όγκος – Καρκίνος Μαστού.
Ωστόσο, δεν είναι καρκίνος όλα τα ογκίδια που εμφανίζονται στον μαστό. Πρωταρχικό ρόλο στη θεραπεία του καρκίνου του μαστού αποτελεί η πρόληψη αλλά και η έγκαιρη διάγνωση (εντοπισμός συμπτωμάτων).
Επιδημιολογία – πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση
Μία από τις βασικότερες πληροφορίες για μία γυναίκα είναι ότι ο καρκίνος του μαστού είναι η δεύτερη μετά τον καρκίνο του πνεύμονα αιτία θανάτου μεταξύ γυναικών στις ΗΠΑ. Η δε πιθανότητα ανάπτυξης της πάθησης αυξάνει κατά την διάρκεια της ζωής, ούτως ώστε η μέση ηλικία εμφάνισης είναι σε γυναίκες 60-61 ετών. Ο πρόσφατος ρυθμός επίπτωσης είναι αρκετά μεγάλος έως τρομακτικός και έγκειται στο ότι σχεδόν μία στις δέκα γυναίκες θα αναπτύξουν καρκίνο του μαστού στην διάρκεια της ζωής της.
Δεν είναι όμως όλες οι γυναίκες υποψήφιες για την νόσο αυτή.
Η στατιστική σήμερα μέσα από τον γενικό πληθυσμιακό έλεγχο χαρακτηρίζει κάποιες ομάδες κινδύνου με αυξημένη πιθανότηταανάπτυξης καρκίνου του μαστού σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό:
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μαστού σε μητέρα ή αδελφή.
- Ιστορικό κακοήθειας της μήτρας, δυσπλασία μαστών, ινοκυστική μαστοπάθεια, καρκίνος στον έτερο μαστό.
- Πρώιμη έμμηνος ρύση, αργή εμμηνόπαυση.
- Αργοπορημένη πρώτη κύηση (>35 έτη).
Το πρόβλημα
Το 90% των γυναικών ανακαλύπτουν μόνες τους πρόβλημα στον μαστό τους, συνήθως με αυτοψηλάφηση ή στο μπάνιο ή παρατηρούν διαφορά στο μέγεθος.
Το πιο σύνηθες σύμπτωμα είναι μία ψηλαφητή μάζα στο μαστό, ή ογκίδιο που προκαλεί εντύπωση και πανικοβάλει την γυναίκα και προσέρχεται εκτάκτως στον γυναικολόγο της συνήθως για να διαλευκάνει το πρόβλημα.
Το ογκίδιο αυτό συνήθως δεν παρουσιάζει πόνο, ενώ σπανιότερα μπορεί να παρουσιαστεί με πόνο ή φλεγμονή, πρήξιμο, εμφάνιση υγρού ή αίματος από την θηλή κλπ.
Αλλά δεν είναι καρκίνος όλα τα ογκίδια που παρουσιάζονται!
Υπάρχουν πάρα πολλές παθήσεις των μαστών που παρουσιάζονται με τα ανωτέρω συμπτώματα και είναι πάντα καλοήθεις και φυσικά είναι πολύ πιο συχνές.
Καλοήθεις Παθήσεις
Οι καλοήθεις παθήσεις του μαστού είναι πολύ συχνές και αφορούν καταστάσεις όπως η ινοκυστική μαστοπάθεια, τα ινοαδενώματα, οι κύστεις και τα ενδοπορικά θηλώματα. Συνήθως εκδηλώνονται με ογκίδια, αίσθημα βάρους ή ευαισθησία στον μαστό, ιδίως πριν την έμμηνο ρύση, και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν σχετίζονται με καρκίνο. Παρ’ όλα αυτά, απαιτούν προσεκτική κλινική εξέταση και απεικονιστικό έλεγχο (υπέρηχο, μαστογραφία) ώστε να αποκλειστεί κακοήθεια και να καθοριστεί η σωστή αντιμετώπιση, η οποία μπορεί να είναι απλή παρακολούθηση, φαρμακευτική αγωγή ή, σπανιότερα, χειρουργική αφαίρεση της βλάβης.
Ινοκυστική νόσος ή δυσπλασία του μαστού
Είναι η πιο συχνή βλάβη των μαστών σε ηλικία 30-50 έτη αλλά σπάνια σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Παρουσιάζεται με ογκίδια τα οποία εμφανίζουν και πόνο και ευαισθησία ειδικά στην προέμμηνο φάση του κύκλου. Η αυξομείωση μεγέθους η ταχεία εμφάνιση και υποχώρηση αυτών είναι χαρακτηριστικά συμπτώματα της πάθησης αυτής. Υπερηχογράφημα των μαστών και πολλές φορές βιοψία των ογκιδίων που επιμένουν θέτουν την διάγνωση και καθησυχάζουν την ασθενή.
Ινοαδένωμα
Η πιο συχνή πάθηση σε μικρές ηλικίες των γυναικών μέσα στα πρώτα 20 έτη της εφηβείας και παρουσιάζεται τυπικά σαν ένα σκληρό στρογγυλό ευκίνητο ογκίδιο 1-5 εκατοστά σε μέγεθος χωρίς ευαισθησία. Η θεραπεία του είναι η αφαίρεση και η ιστολογική επιβεβαίωση που καθησυχάζει πάντα την ασθενή και τους οικείους.
Τα πρώτα γενικά συμπεράσματα που μπορεί κανείς να θέσει είναι ότι παρατηρείται μεγάλη συσχέτιση του καρκίνου του μαστού με τον κύκλο ή καλύτερα με την γενετήσια ηλικία της γυναίκας. Υπάρχει λοιπόν μια ορμονοευαισθησία ή ορμονοεξάρτηση. Είναι γεγονός λοιπόν πως ογκίδιο που επιμένει σε μία γυναίκα μετά την εμμηνόπαυση εγκυμονεί πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από νεαρή γυναίκα των 20-30 ετών.
Πρόληψη καρκίνου του μαστού – Αυτοέλεγχος (Ψηλάφηση) & Μαστογραφία
Η προληπτική ιατρική και τα γενικά screenings του πληθυσμού αποτελούν τον μεγαλύτερο παράγοντα μείωσης του θανάτου από καρκίνο του μαστού μαζί με την σωστή ενημέρωση-πληροφόρηση των γυναικών.
Ο αυτοέλεγχος-αυτοεξέταση των μαστών σε τακτικότατα διαστήματα (ανά μήνα), σε ηλικία συνήθως μετά τα 30, και 7-14 ημέρες μετά την περίοδο. Η γυναίκα πρέπει να παρατηρεί αρχικά τους μαστούς όρθια προ του καθρέπτη με τα χέρια στους γοφούς πιέζοντας τους ελαφρά.
- Ασυμμετρία, εμφάνιση μάζας και εισολκή του δέρματος μπορούν να ανιχνευθούν. Μετά σε θέση ύπτια μπορεί να ψηλαφά κάθε μαστό με το άλλο χέρι.
- Ιατρική εξέταση και αξιολόγηση σε ηλικία 20-40 ετών πρέπει να υποβάλλονται οι γυναίκες κάθε 2-3 χρόνια, ενώ σε ηλικία πάνω από 40 χρόνια πρέπει να ελέγχονται μία φορά τον χρόνο.
- Μαστογραφία. Κάθε γυναίκα μετά την ηλικία των 35 ετών με βεβαρημένο οικογενειακό ή γενετικό ιστορικό πρέπει να υποβάλλεται σε μαστογραφία σαν βασική εξέταση ελέγχου, ενώ γυναίκες σε ηλικία 40-50 ετών πρέπει να ελέγχονται με μαστογραφία κάθε 1-2 έτη. Ειδικά δε σε ηλικία πάνω από τα 50, πρέπει να γίνεται έλεγχος κάθε χρόνο.
Μαστογραφία
Η μαστογραφία είναι η βασική απεικονιστική εξέταση για τον προληπτικό έλεγχο και τη διερεύνηση παθήσεων του μαστού, καθώς μπορεί να αναδείξει βλάβες πολύ πριν γίνουν ψηλαφητές. Πρόκειται για ακτινολογική εξέταση χαμηλής δόσης ακτινοβολίας, που πραγματοποιείται με ειδικό μηχάνημα το οποίο συμπιέζει απαλά τον μαστό για λίγα δευτερόλεπτα, ώστε να απεικονιστεί με μεγαλύτερη ευκρίνεια ο μαζικός αδένας και να μειωθεί η ακτινοβολία. Σήμερα χρησιμοποιούνται κυρίως ψηφιακές μαστογραφίες και, όλο και συχνότερα, μαστογραφίες τομοσύνθεσης (3D), που αυξάνουν σημαντικά την ευαισθησία, ιδιαίτερα σε πυκνούς μαστούς. Η εξέταση είναι ιδανικό να γίνεται προληπτικά σε γυναίκες μετά τα 40–45 έτη ή νωρίτερα σε όσες έχουν βεβαρημένο οικογενειακό ή γενετικό ιστορικό, ενώ σε περίπτωση ευρημάτων μπορεί να συμπληρωθεί με υπέρηχο, μαγνητική τομογραφία ή στοχευμένη βιοψία. Η μαστογραφία δεν «θεραπεύει», αλλά αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο έγκαιρης διάγνωσης, αυξάνοντας ουσιαστικά τις πιθανότητες πλήρους ίασης όταν ο καρκίνος μαστού εντοπιστεί σε αρχικό στάδιο.
Η Μαγνητική Μαστογραφία
Η μαγνητική μαστογραφία (MRI μαστών) είναι μια εξειδικευμένη απεικονιστική εξέταση υψηλής ευαισθησίας, που χρησιμοποιεί μαγνητικό πεδίο και σκιαγραφικό, χωρίς ιοντίζουσα ακτινοβολία, για να αναδείξει με μεγάλη λεπτομέρεια τον μαστικό αδένα. Χρησιμοποιείται κυρίως σε γυναίκες με πολύ πυκνούς μαστούς, σε περιπτώσεις επιβεβαιωμένου καρκίνου μαστού για ακριβέστερη χαρτογράφηση της νόσου, σε υποψία πολυεστιακής/αμφοτερόπλευρης νόσου και σε γυναίκες υψηλού κινδύνου (φορείς μεταλλάξεων BRCA ή έντονο οικογενειακό ιστορικό). Ο εξεταζόμενος ξαπλώνει μπρούμυτα σε ειδικό πηνίο μαστών και, μετά τη χορήγηση ενδοφλέβιου σκιαγραφικού, λαμβάνονται συνεχόμενες τομές που αναλύονται από εξειδικευμένο ακτινοδιαγνώστη. Η μαγνητική μαστογραφία δεν αντικαθιστά τη μαστογραφία και τον υπέρηχο, αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά σε επιλεγμένες ενδείξεις, βοηθώντας στον ακριβέστερο προεγχειρητικό σχεδιασμό και στη διάγνωση βλαβών που δύσκολα αναδεικνύονται με τις κλασικές μεθόδους.
Τα πλεονεκτήματα των ανωτέρω μεθόδων εμφανίζονται από τις στατιστικές που έχουν πλέον παρουσιαστεί και στην κυριολεξία έχουν σώσει ζωές. Είναι γεγονός πως τα προγράμματα αυτά έχουν ανιχνεύσει 6 περιπτώσεις καρκίνων σε 1000 εξεταζόμενους ασυμπτωματικούς ασθενείς ενώ το 80% των ασθενών αυτών δεν έχουν παρουσιάσει μεταστατική νόσο στους τοπικούς λεμφαδένες. Παράλληλα η μαστογραφία σήμερα ανιχνεύει το 40% των πρώιμων καρκίνων και άλλα 40% μόνο από την ψηλάφηση.
Καρκίνος του μαστού
Κάθε πρόβλημα στον μαστό που έχει ανιχνευθεί πρέπει να αντιμετωπίζεται από γενικό χειρουργό σε συνεργασία με τον γυναικολόγο της και ογκολόγο. Ο σκοπός της θεραπείας είναι η εξάλειψη με κάθε μέσο του καρκινικού κυτταρικού πληθυσμού, μια και είναι γεγονός επιστημονικά σήμερα παραδεκτό πως η κακοήθεια του μαστού είναι νόσος που ταχύτατα γίνεται συστηματική, δηλαδή μπορεί γρήγορα να δώσει μεταστάσεις άν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα.
Η πρόληψη, η πληροφόρηση και ενημέρωση, ο αυτοέλεγχος και η πειθαρχία στα προληπτικά διαγνωστικά μέτρα αποτελούν την βάση για την σωστή αντιμετώπιση του εμφανιζόμενου όγκου στο στήθος. Η συχνή ιατρική εξέταση και η σωστή αντιμετώπιση από ειδικό όταν χρειαστεί αποτελούν δε τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας του προβλήματος αυτού της γυναίκας.
Τύποι Καρκίνου του μαστού
Οι τύποι καρκίνου του μαστού διακρίνονται τόσο με βάση την περιοχή προέλευσης όσο και τα βιολογικά – μοριακά χαρακτηριστικά του όγκου. Κλασικά, ξεχωρίζουμε το διηθητικό πορογενές καρκίνωμα (το συχνότερο), που ξεκινά από τους γαλακτοφόρους πόρους και διηθεί το γύρω παρέγχυμα, και το διηθητικό λοβιακό καρκίνωμα, που ξεκινά από τους λοβούς και συχνά παρουσιάζει πολυεστιακή ή αμφοτερόπλευρη εντόπιση. Υπάρχουν επίσης in situ μορφές (DCIS – πορογενές καρκίνωμα in situ και LCIS – λοβιακό in situ), οι οποίες θεωρούνται προκαρκινικές ή πρώιμες βλάβες με αυξημένο κίνδυνο εξέλιξης σε διηθητικό καρκίνο αν δεν αντιμετωπιστούν. Σε ιστολογικό επίπεδο μπορεί να αναγνωριστούν ειδικοί υπότυποι, όπως το βλεννώδες, το μυελοειδές, το μεταπλαστικό ή το φλεγμονώδες καρκίνωμα, με ιδιαίτερη κλινική συμπεριφορά και πρόγνωση. Παράλληλα, με βάση την έκφραση ορμονικών υποδοχέων (ER/PR), HER2 και τον δείκτη πολλαπλασιασμού (Ki-67), ο καρκίνος του μαστού ταξινομείται σε ορμονοεξαρτώμενο, HER2-θετικό και τριπλά αρνητικό (triple negative), κατηγορίες που καθορίζουν τόσο την πρόγνωση όσο και την επιλογή στοχευμένων ογκολογικών θεραπειών.
Θεραπεία του Καρκίνου του Μαστού
Η θεραπεία του καρκίνου του μαστού είναι πάντα εξατομικευμένη και βασίζεται σε συνδυασμό παραγόντων, όπως το στάδιο της νόσου, ο τύπος του όγκου, η ηλικία και η γενική κατάσταση της ασθενούς, καθώς και τα μοριακά χαρακτηριστικά (ορμονικοί υποδοχείς, HER2, Ki-67). Κεντρικό ρόλο έχει η χειρουργική επέμβαση, η οποία μπορεί να είναι ογκεκτομή/τμηματεκτομή (διατήρηση του μαστού) ή μαστεκτομή, συχνά σε συνδυασμό με βιοψία φρουρού λεμφαδένα ή λεμφαδενικό καθαρισμό μασχάλης. Στις περισσότερες περιπτώσεις ακολουθεί συμπληρωματική ακτινοθεραπεία, ιδίως όταν ο μαστός διατηρείται, για να μειωθεί ο κίνδυνος τοπικής υποτροπής. Παράλληλα, ανάλογα με τον βιολογικό τύπο του όγκου, μπορεί να χορηγηθεί χημειοθεραπεία (νεοεπικουρικά πριν ή επικουρικά μετά την επέμβαση), ορμονοθεραπεία (σε ορμονοεξαρτώμενους όγκους), στοχευμένες θεραπείες έναντι HER2, καθώς και νεότεροι βιολογικοί παράγοντες και ανοσοθεραπεία σε επιλεγμένες περιπτώσεις. Σημαντική είναι επίσης η αποκατάσταση του μαστού, είτε άμεσα είτε σε δεύτερο χρόνο, καθώς και η μακροχρόνια παρακολούθηση με κλινικό και απεικονιστικό έλεγχο. Η σύγχρονη αντιμετώπιση είναι διεπιστημονική (χειρουργός μαστού, ογκολόγος, ακτινοθεραπευτής, ακτινοδιαγνώστης, ψυχο-oncologist) και στοχεύει όχι μόνο στην ίαση και την επιβίωση, αλλά και στη διατήρηση της ποιότητας ζωής και της γυναικείας εικόνας.
FAQ – Συχνές Ερωτήσεις
1. Τι σημαίνει όταν ψηλαφώ ένα ογκίδιο στον μαστό;
Η παρουσία ογκιδίου στον μαστό δεν σημαίνει απαραίτητα καρκίνο. Πολύ συχνά πρόκειται για καλοήθεις παθήσεις, όπως κύστεις, ινοαδενώματα ή ινοκυστική μαστοπάθεια. Ωστόσο, κάθε νέο ή ύποπτο ογκίδιο πρέπει να αξιολογείται άμεσα από εξειδικευμένο ιατρό με κλινική εξέταση και απεικονιστικό έλεγχο.
2. Ποιες εξετάσεις χρειάζονται για τη διάγνωση παθήσεων του μαστού;
Η αρχική διερεύνηση περιλαμβάνει κλινική εξέταση, μαστογραφία και υπερηχογράφημα μαστών, ανάλογα με την ηλικία και τη σύσταση του μαστού. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις μπορεί να ζητηθεί μαγνητική μαστογραφία (MRI μαστών) για καλύτερη χαρτογράφηση της βλάβης. Οριστική διάγνωση τίθεται μόνο με βιοψία και ιστολογική εξέταση.
3. Πότε πρέπει να κάνω προληπτική μαστογραφία;
Στις περισσότερες γυναίκες συνιστάται έναρξη προληπτικού ελέγχου με μαστογραφία γύρω στα 40–45 έτη, με επανάληψη ανά 1–2 χρόνια, ανάλογα με τα ευρήματα και την εκτίμηση του ιατρού. Σε γυναίκες με βεβαρημένο οικογενειακό ή γενετικό ιστορικό καρκίνου μαστού ο έλεγχος μπορεί να ξεκινήσει νωρίτερα και να είναι πιο πυκνός.
4. Όλα τα ογκίδια του μαστού χρειάζονται χειρουργική αφαίρεση;
Όχι. Πολλά καλοήθη ογκίδια, όπως μικρά ινοαδενώματα ή κύστεις με τυπική απεικονιστική εικόνα, μπορούν απλώς να παρακολουθούνται με τακτικό έλεγχο. Η απόφαση για χειρουργική αφαίρεση λαμβάνεται όταν υπάρχει υποψία κακοήθειας, αύξηση μεγέθους, συμπτώματα ή αισθητικό/λειτουργικό πρόβλημα.
5. Πώς αντιμετωπίζεται ο καρκίνος του μαστού σήμερα;
Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη και συνήθως συνδυάζει χειρουργείο (ογκεκτομή ή μαστεκτομή), ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία και στοχευμένες θεραπείες, ανάλογα με το στάδιο και τα βιολογικά χαρακτηριστικά του όγκου. Ο σχεδιασμός γίνεται από διεπιστημονική ομάδα, με στόχο την ίαση, τη μείωση του κινδύνου υποτροπής και τη διατήρηση της ποιότητας ζωής.
