Τι είναι το έλκος στομάχου και 12δακτύλου;
Έλκος στομάχου και 12δακτύλου (πεπτικό έλκος) ονομάζουμε τη βαθιά, «κρατήρα-όμορφη» λύση της συνέχειας του βλεννογόνου, είτε στο στομάχι είτε στο αρχικό τμήμα του λεπτού εντέρου (12δάκτυλο).
Δεν πρόκειται για μια απλή «φλεγμονή», αλλά για πραγματική «πληγή» στο τοίχωμα, η οποία αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές όπως αιμορραγία ή διάτρηση.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα περισσότερα πεπτικά έλκη οφείλονται σε δύο κύριους παράγοντες:
- Λοίμωξη από το μικρόβιο Helicobacter pylori
- Χρόνια χρήση αντιφλεγμονωδών/παυσίπονων (ΜΣΑΦ, ασπιρίνη)
Σε συνδυασμό με αυτούς, παίζουν ρόλο και η κληρονομικότητα, ο τρόπος ζωής (κάπνισμα, άγχος, διατροφή) και άλλα νοσήματα.
Πώς δημιουργείται το έλκος; (Παθογένεια με απλά λόγια)
Ο βλεννογόνος του στομάχου και του 12δακτύλου προστατεύεται από:
- τη βλέννη που επαλείφει το τοίχωμα
- το «αλκαλικό» περιβάλλον κοντά στον βλεννογόνο
- την καλή αιμάτωση και την φυσιολογική κινητικότητα του στομάχου
Από την άλλη, το στομάχι παράγει υδροχλωρικό οξύ και πεπτικά ένζυμα (π.χ. πεψίνη), απαραίτητα για την πέψη.
Όταν η ισορροπία «προστασία – επιθετικοί παράγοντες» διαταραχθεί, δημιουργείται έλκος:
- είτε γιατί αυξάνονται οι επιθετικοί παράγοντες (π.χ. πολύ οξύ, κάπνισμα, καφές, φάρμακα)
- είτε γιατί αποδυναμώνεται η άμυνα του βλεννογόνου (λοίμωξη με H. pylori, κακή αιμάτωση, άγχος, συστηματικά νοσήματα)
Αίτια και παράγοντες κινδύνου
Τα κύρια αίτια για έλκος στομάχου ή 12δακτύλου είναι:
1. Helicobacter pylori
Ένα μικρόβιο που εγκαθίσταται στον γαστρικό βλεννογόνο, δημιουργεί χρόνια φλεγμονή (γαστρίτιδα) και αυξάνει τον κίνδυνο για έλκος.
Η μετάδοση γίνεται συνήθως ενδοοικογενειακά (παιδική ηλικία), και πολλοί άνθρωποι είναι φορείς χωρίς να το γνωρίζουν.
2. Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ) – Ασπιρίνη
Φάρμακα που λαμβάνονται συχνά για αρθραλγίες, μυαλγίες ή καρδιαγγειακή προστασία.
Μπορούν να αποδυναμώσουν την προστατευτική βλέννη και να προκαλέσουν έλκος, συχνά χωρίς έντονα προειδοποιητικά συμπτώματα μέχρι να εμφανιστεί επιπλοκή (π.χ. αιμορραγία).
3. Κάπνισμα, αλκοόλ, καφές και έντονο άγχος
Δεν αρκούν μόνα τους για να προκαλέσουν έλκος, αλλά:
- αυξάνουν την παραγωγή οξέος
- επιβραδύνουν την επούλωση
- αυξάνουν τον κίνδυνο υποτροπής
4. Άλλα αίτια
- Σύνδρομο Zollinger–Ellison (σπάνιος όγκος που εκκρίνει γαστρίνη και προκαλεί υπερέκκριση οξέος)
- Βαριά συστηματικά νοσήματα, πολυτραυματισμοί, εγκαύματα (stress ulcers)
- Προχωρημένη ηλικία, συνοσηρότητες, χρήση κορτικοστεροειδών σε συνδυασμό με ΜΣΑΦ
Συμπτώματα έλκους στομάχου και 12δακτύλου
Τα συμπτώματα δεν είναι πάντα τυπικά. Ορισμένοι ασθενείς έχουν έντονο πόνο, άλλοι σχεδόν τίποτα μέχρι να συμβεί επιπλοκή.
Συχνά συμπτώματα:
- Κάψιμο ή πόνος στο επιγάστριο (στο κέντρο, πάνω από τον ομφαλό)
- Πόνος που:
- επιδεινώνεται ή ανακουφίζεται με το φαγητό (ανάλογα με το αν είναι γαστρικό ή 12δακτυλικό έλκος)
- ξυπνά τον ασθενή τη νύχτα
- Φουσκώματα, δυσπεψία, αίσθημα βάρους μετά το φαγητό
- Ναυτία, περιστασιακοί έμετοι
- Απώλεια βάρους, απώλεια όρεξης (περισσότερο σε γαστρικά έλκη)
Προειδοποιητικά σημεία («alarm symptoms») που απαιτούν άμεση ιατρική αξιολόγηση:
- Έμετος με αίμα ή «καφέ» περιεχόμενο (αιματέμεση)
- Μαύρα κόπρανα σαν πίσσα (μέλαινα κένωση)
- Ξαφνικός, πολύ έντονος, «σαν μαχαιριά» πόνος στην κοιλιά (ύποπτος για διάτρηση)
- Απότομη πτώση αιματοκρίτη, ζάλη, λιποθυμία
- Επίμονη δυσφαγία, προοδευτική απώλεια βάρους
Διάγνωση – Ο ρόλος της γαστροσκόπησης
Η γαστροσκόπηση (ανώτερη πεπτική ενδοσκόπηση) είναι η εξέταση εκλογής για τη διάγνωση του έλκους:
- επιβεβαιώνει την παρουσία έλκους στο στομάχι ή το 12δάκτυλο
- επιτρέπει λήψη βιοψιών (ιδιαίτερα για γαστρικά έλκη, για να αποκλειστεί κακοήθεια)
- επιτρέπει εξέταση για Helicobacter pylori (ταχεία ουρεάση)
- μπορεί να παρέμβει θεραπευτικά σε αιμορραγούντα έλκη (αιμόσταση)
Επιπλέον εξετάσεις:
- Τεστ αναπνοής, κοπράνων ή ορολογικές εξετάσεις για H. pylori
- Αιματολογικός έλεγχος (αναιμία, φλεγμονώδεις δείκτες)
- Απεικονιστικός έλεγχος (απλή ακτινογραφία, CT κοιλίας) σε υποψία διάτρησης ή στένωσης
Επιπλοκές έλκους στομάχου και 12δακτύλου
1. Αιμορραγία πεπτικού έλκους
Είναι η συχνότερη επιπλοκή και μπορεί να είναι:
- Οξεία, μαζική αιμορραγία με αιματέμεση, μέλαινα, υπόταση, ταχυκαρδία
- Χρόνια, χαμηλής έντασης αιμορραγία με προοδευτική αναιμία, κόπωση, δύσπνοια στην κόπωση
Αντιμετωπίζεται αρχικά ενδοσκοπικά (αιμόσταση με clips, έγχυση αδρεναλίνης, θερμική θεραπεία).
Σε αποτυχία ενδοσκοπικής αιμόστασης ή υποτροπή, μπορεί να χρειαστεί χειρουργική παρέμβαση.
2. Διάτρηση έλκους
Το έλκος διαβρώνει όλο το πάχος του τοιχώματος και «ανοίγει» προς την κοιλιά, με διαφυγή γαστρικού/δωδεκαδακτυλικού περιεχομένου.
Κλινικά:
- ξαφνικός, πολύ έντονος κοιλιακός πόνος
- «σαν να με μαχαίρωσαν»
- σκληρή, «σαν σανίδα» κοιλιά
- εικόνα οξείας χειρουργικής κοιλίας
Αποτελεί επείγουσα χειρουργική κατάσταση και απαιτεί άμεση μεταφορά σε χειρουργικό κέντρο.
3. Διείσδυση σε γειτονικά όργανα
Το έλκος μπορεί να προχωρήσει σε γειτονικά όργανα (π.χ. πάγκρεας), προκαλώντας:
- επίμονο, βαθύ πόνο που αντανακλά στην πλάτη
- πιο δύσκολα ελεγχόμενα συμπτώματα
Εδώ επίσης μπορεί να χρειαστεί χειρουργική παρέμβαση.
4. Στένωση πυλωρού / εξόδου στομάχου
Χρόνια φλεγμονή και ουλοποίηση γύρω από το πυλωρικό κανάλι μπορούν να στενέψουν τη δίοδο του φαγητού:
- αίσθημα πληρότητας πολύ νωρίς στο γεύμα
- εμετοί με άπεπτη τροφή, ώρες μετά το γεύμα
- απώλεια βάρους, αφυδάτωση
Η αντιμετώπιση μπορεί να είναι αρχικά ενδοσκοπική (διαστολές με μπαλόνι), αλλά συχνά απαιτείται χειρουργική αποκατάσταση.
5. Κακοήθης εξαλλαγή (κυρίως σε γαστρικά έλκη)
Ορισμένα γαστρικά έλκη μπορεί να υποκρύπτουν ή να εξελιχθούν σε καρκίνο στομάχου.
Για αυτό:
- τα γαστρικά έλκη παρακολουθούνται στενά με επαναληπτική γαστροσκόπηση
- λαμβάνονται βιοψίες
- σε ύποπτα ή μη επουλωμένα έλκη μπορεί να χρειαστεί γαστρεκτομή
Συντηρητική (μη χειρουργική) θεραπεία
Η βάση της θεραπείας σήμερα είναι η φαρμακευτική αντιμετώπιση και η εξάλειψη των αιτίων.
1. Αναστολείς αντλίας πρωτονίων (PPI)
Φάρμακα όπως η ομεπραζόλη, παντοπραζόλη, εσομεπραζόλη κ.ά.:
- μειώνουν σημαντικά την παραγωγή γαστρικού οξέος
- ανακουφίζουν τα συμπτώματα
- επιτρέπουν την επούλωση του έλκους
Η διάρκεια θεραπείας εξαρτάται από:
- το αν πρόκειται για γαστρικό ή 12δακτυλικό έλκος
- το μέγεθος και τον αριθμό των ελκών
- την παρουσία H. pylori ή χρήσης ΜΣΑΦ
2. Εκρίζωση Helicobacter pylori
Σε όσους είναι θετικοί σε H. pylori, χορηγείται συνδυαστική αντιβιοτική αγωγή μαζί με PPI, για 10–14 ημέρες, σύμφωνα με τα σύγχρονα σχήματα (triple ή quadruple therapy ανάλογα με την αντοχή των μικροβίων).
Η επιτυχής εκρίζωση μειώνει θεαματικά τον κίνδυνο υποτροπής του έλκους.
3. Διακοπή ή τροποποίηση φαρμάκων υψηλού κινδύνου
- Διακοπή ή αντικατάσταση των ΜΣΑΦ όπου είναι δυνατόν
- Προσαρμογή δόσης ασπιρίνης/αντιαιμοπεταλιακών σε συνεργασία με τον καρδιολόγο
- Προληπτική χορήγηση PPI σε ασθενείς υψηλού κινδύνου που χρειάζονται απαραίτητα ΜΣΑΦ
4. Τροποποίηση τρόπου ζωής
Δεν «θεραπεύει» μόνη της το έλκος, αλλά:
- διακοπή καπνίσματος
- περιορισμός αλκοόλ, έντονου καφέ, πολύ καυτερών/λιπαρών
- μικρά, συχνά γεύματα
- καλύτερη διαχείριση άγχους
συμβάλλουν στην ταχύτερη επούλωση και μειώνουν τις υποτροπές.
Πότε χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση;
Η χειρουργική επέμβαση στο έλκος στομάχου ή 12δακτύλου σήμερα δεν έχει τον «εκλεκτικό» χαρακτήρα που είχε παλαιότερα (vagotomy, Billroth επεμβάσεις για ανθεκτικό έλκος).
Με τη σύγχρονη φαρμακευτική θεραπεία, η χειρουργική ένδειξη αφορά κυρίως τις επιπλοκές:
- Διάτρηση έλκους
- Ανεξέλεγκτη ή υποτροπιάζουσα αιμορραγία, παρά την ενδοσκοπική θεραπεία
- Στένωση πυλωρού / εξόδου στομάχου που δεν αντιμετωπίζεται ενδοσκοπικά
- Ύποπτο ή μη επουλούμενο γαστρικό έλκος (ύποπτο για κακοήθεια)
- Σπάνια, ανθεκτικό/υποτροπιάζον έλκος παρά τη βέλτιστη φαρμακευτική αγωγή και εκρίζωση H. pylori
Σύγχρονες χειρουργικές επιλογές
Η επιλογή της επέμβασης εξαρτάται από:
- την εντόπιση του έλκους (στομάχι ή 12δάκτυλο)
- το είδος της επιπλοκής (αιμορραγία, διάτρηση, στένωση)
- τη γενική κατάσταση και τις συνοσηρότητες του ασθενούς
- την εμπειρία του χειρουργού και τις δυνατότητες του κέντρου (λαπαροσκοπική/ρομποτική χειρουργική)
1. Διάτρηση δωδεκαδακτυλικού ή γαστρικού έλκους
Η κλασική επέμβαση είναι:
- λαπαροσκοπική ή ανοικτή ραφή της διάτρησης
- συχνά με επιπωματισμό με επίπλουν (επιδέσιμο κατά Graham)
- σχολαστικός καθαρισμός της κοιλιάς (πλύσεις)
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συνδυαστεί με αντιελκωτική επέμβαση, όμως στη σύγχρονη πρακτική, με την εύκολη πρόσβαση σε PPI και επιθετική φαρμακευτική αγωγή, αυτό είναι λιγότερο συχνό.
Η λαπαροσκοπική προσέγγιση προσφέρει:
- μικρότερη τομή
- λιγότερο πόνο
- ταχύτερη ανάρρωση
όταν το επιτρέπει η κλινική κατάσταση του ασθενούς.
2. Αιμορραγία έλκους που δεν ελέγχεται ενδοσκοπικά
Σε περίπτωση αποτυχίας της ενδοσκοπικής αιμόστασης ή υποτροπής της αιμορραγίας:
- μπορεί να απαιτηθεί χειρουργική εξερεύνηση
- εντοπισμός και απολίνωση του αιμορραγικού αγγείου
- σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται εκτομή του έλκους ή και γαστρεκτομή (μερική), ανάλογα με την εντόπιση, την υποψία κακοήθειας και την κατάσταση του ασθενούς
Εναλλακτικά ή συμπληρωματικά, σε επιλεγμένους ασθενείς μπορεί να χρησιμοποιηθεί επεμβατική ακτινολογία (εμβολισμός αγγείων).
3. Στένωση πυλωρού / εξόδου στομάχου
Όταν η στένωση προκαλεί σημαντική κλινική εικόνα και δεν αντιμετωπίζεται ενδοσκοπικά:
- γίνονται επεμβάσεις πλαστικής του πυλωρού (π.χ. Heineke–Mikulicz)
- ή γαστρεντεροαναστομώσεις (παράκαμψη της στενωμένης περιοχής)
Και εδώ, η λαπαροσκοπική/ρομποτική προσέγγιση μπορεί να προσφέρει καλύτερη μετεγχειρητική πορεία, σε κέντρα με εμπειρία.
4. Ύποπτο ή μη επουλούμενο γαστρικό έλκος – Κακοήθεια
Όταν το έλκος:
- δεσμεύεται ιστολογικά ως κακοήθες
- παραμένει ύποπτο ή δεν επουλώνεται παρά την κατάλληλη αγωγή
τότε η θεραπεία είναι ογκολογικά ορθή γαστρεκτομή (μερική ή ολική) με λεμφαδενικό καθαρισμό, ανάλογα με τη θέση και το στάδιο της νόσου.
Η επέμβαση αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί με ανοικτή, λαπαροσκοπική ή ρομποτική προσέγγιση, ανάλογα με το κέντρο και την εμπειρία του χειρουργού.
Μετεγχειρητική πορεία και παρακολούθηση
Μετά από χειρουργική επέμβαση για έλκος:
- παρακολουθείται στενά η αιμοδυναμική κατάσταση και η αιμοσφαιρίνη (ιδίως μετά από αιμορραγία)
- γίνεται σταδιακή επανεισαγωγή της σίτισης από ενδοφλέβια σε υγρά και στη συνέχεια σε μαλακή τροφή
- ο ασθενής λαμβάνει PPI τουλάχιστον για ένα διάστημα, ακόμη και μετά από ραφή διάτρησης
- ελέγχεται και αντιμετωπίζεται οριστικά η λοίμωξη H. pylori όταν ο ασθενής σταθεροποιηθεί
Μακροπρόθεσμα:
- επανέλεγχος με γαστροσκόπηση (ιδίως για γαστρικά έλκη ή σε υποψία κακοήθειας)
- τροποποίηση παραγόντων κινδύνου (κάπνισμα, ΜΣΑΦ, διατροφή)
- αντιμετώπιση συνοδών παθήσεων (καρδιαγγειακά, νεφρική ανεπάρκεια κ.λπ.)
Κάθε ασθενής είναι διαφορετικός: ο χρόνος ανάρρωσης, η αντοχή, οι ανάγκες και οι στόχοι (π.χ. επιστροφή στη δουλειά, στον αθλητισμό) εξατομικεύονται με βάση τη συνολική κλινική εικόνα.
Τι πρέπει να κρατήσετε ως ασθενής
- Το έλκος στομάχου και 12δακτύλου είναι συχνό αλλά αντιμετωπίσιμο νόσημα.
- Η έγκαιρη διάγνωση με γαστροσκόπηση και η σωστή θεραπεία με PPI και εκρίζωση H. pylori προλαμβάνουν τις περισσότερες επιπλοκές.
- Οι σοβαρές επιπλοκές (αιμορραγία, διάτρηση, στένωση) αποτελούν επείγουσες καταστάσεις που απαιτούν νοσηλεία σε χειρουργικό κέντρο και συχνά χειρουργική παρέμβαση.
- Η επιλογή του κατάλληλου χειρουργού, με εμπειρία τόσο στη λαπαροσκοπική/ρομποτική όσο και στην κλασική χειρουργική, είναι κρίσιμη για την ασφαλή αντιμετώπιση των δύσκολων περιστατικών.
Το κείμενο δεν αντικαθιστά την ιατρική εξέταση. Αν έχετε συμπτώματα που σας ανησυχούν ή αν έχετε ήδη διαγνωσμένο έλκος, η εξατομικευμένη εκτίμηση από εξειδικευμένο γενικό χειρουργό είναι απαραίτητη για να αποφασιστεί αν αρκεί η συντηρητική θεραπεία ή αν χρειάζεται πιο επεμβατική προσέγγιση.
FAQ – Συχνές Ερωτήσεις
1. Τι είναι το έλκος στομάχου και 12δακτύλου;
Πρόκειται για βαθιά «πληγή» στον βλεννογόνο του στομάχου ή του 12δακτύλου, που δημιουργείται όταν διαταράσσεται η ισορροπία ανάμεσα στα γαστρικά οξέα και τους μηχανισμούς προστασίας του πεπτικού σωλήνα.
2. Ποια είναι τα συχνότερα αίτια εμφάνισης έλκους;
Συχνότερα οφείλεται σε λοίμωξη από το μικρόβιο Helicobacter pylori και σε μακροχρόνια χρήση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων ή ασπιρίνης. Ρόλο παίζουν επίσης το κάπνισμα, το άγχος και άλλα νοσήματα.
3. Ποια συμπτώματα πρέπει να με ανησυχήσουν;
Κάψιμο ή πόνος ψηλά στην κοιλιά, φουσκώματα, δυσπεψία, ναυτία ή ανεξήγητη απώλεια βάρους χρειάζονται έλεγχο. Επείγοντα σημεία είναι ο εμετός με αίμα, τα μαύρα κόπρανα και ο ξαφνικός έντονος κοιλιακός πόνος.
4. Πώς γίνεται η διάγνωση του έλκους;
Η εξέταση εκλογής είναι η γαστροσκόπηση, η οποία επιβεβαιώνει την παρουσία έλκους, επιτρέπει τη λήψη βιοψιών και ελέγχει για λοίμωξη με Helicobacter pylori. Συμπληρωματικά γίνονται αιματολογικές και άλλες εξετάσεις.
5. Πότε χρειάζεται χειρουργική αντιμετώπιση;
Σήμερα οι περισσότεροι ασθενείς αντιμετωπίζονται συντηρητικά με φάρμακα και εκρίζωση του Helicobacter pylori. Χειρουργείο χρειάζεται σε επιπλοκές όπως αιμορραγία που δεν ελέγχεται ενδοσκοπικά, διάτρηση, στένωση πυλωρού ή ύποπτο γαστρικό έλκος.
