Τι είναι το ERAS (και γιατί μας αφορά);
Το Πρωτόκολλο ERAS είναι ένα ολοκληρωμένο, τεκμηριωμένο πρόγραμμα φροντίδας που καλύπτει όλη τη χειρουργική διαδρομή: προεγχειρητικά → διεγχειρητικά → μετεγχειρητικά. Στόχος: να ελαχιστοποιηθεί το χειρουργικό στρες, να σταθεροποιηθεί η φυσιολογία, να μειωθούν επιπλοκές/νοσηλεία, και να επιστρέψει ο ασθενής ασφαλέστερα και ταχύτερα στις δραστηριότητές του. Κρίσιμο στοιχείο είναι η συμμόρφωση στα συστατικά του πρωτοκόλλου και η πολυεπιστημονική συνεργασία (χειρουργός–αναισθησιολόγος–νοσηλευτική ομάδα–διαιτολόγος–φυσικοθεραπευτής).
Πυλώνας 1: Προεγχειρητικά (Optimization πριν από το χειρουργείο)
1) Εκπαίδευση & προσδοκίες
- Προεγχειρητικό ενημερωτικό ραντεβού (έντυπο/ηλεκτρονικό φυλλάδιο).
- Αναλυτικό «ERAS Patient Journey»: τι θα γίνει την ημέρα του χειρουργείου, πότε σηκώνομαι, πότε τρώω, πότε βγαίνουν καθετήρες/παροχετεύσεις.
- Στοχοθέτηση πόνου (π.χ. 0–3/10 σε ηρεμία, 0–4/10 στην κίνηση) και σαφές πλάνο αναλγησίας.
2) Θρέψη, αναιμία, καπνιστική/αλκοόλ συνήθεια
- Nutritional screening (MUST/NRS-2002): αν υπάρχει κίνδυνος, στοχευμένα συμπληρώματα 2–4 εβδομάδες πριν.
- Διερεύνηση/διόρθωση σιδηροπενικής αναιμίας (από του στόματος/IV σίδηρος).
- Διακοπή καπνίσματος ≥4 εβδομάδες (ιδανικά 6–8). Περιορισμός αλκοόλ.
3) Ρύθμιση συννοσηροτήτων
- Γλυκαιμικός έλεγχος: στόχος 110–180 mg/dL περιεγχειρητικά.
- Καρδιοπνευμονική εκτίμηση, βελτιστοποίηση ΧΑΠ/άσθματος, άπνοιας ύπνου (CPAP).
4) Νηστεία & φόρτιση υδατανθράκων
- Διαυγή υγρά μέχρι 2 ώρες πριν την αναισθησία.
- Στερεά φαγητά μέχρι 6 ώρες πριν.
- Ποτό υδατανθράκων (εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις): βελτιώνει ινσουλινοευαισθησία, δίψα/πεινά, άνεση ασθενούς.
5) Αντιθρομβωτική & αντιμικροβιακή προφύλαξη
- Εκτίμηση κινδύνου (Caprini κ.λπ.), μηχανική (κάλτσες/αντλίες) ± φαρμακευτική (LMWH) προφύλαξη.
- Χειρουργική αντισηψία + αντιβιοτική δόση εντός 60’ πριν την τομή (και επαναδόση αν η διάρκεια το απαιτεί).
6) Προετοιμασία εντέρου (όπου αφορά)
- Στοχευμένη προσέγγιση ανά επέμβαση/τμήμα εντέρου. Συνδυασμός μηχανικής & από του στόματος αντιβιοτικής προφύλαξης μόνο όταν ενδείκνυται.
Πυλώνας 2: Διεγχειρητικά (Minimally invasive & hemodynamic stewardship)
1) Τεχνική προσπέλασης
- Ελάχιστα επεμβατική (λαπαροσκοπική/ρομποτική) όπου ενδείκνυται → λιγότερο τραύμα, λιγότερος πόνος, ταχύτερη κινητοποίηση.
- Εξατομίκευση: δεν θυσιάζουμε την ογκολογική/τεχνική επάρκεια στον βωμό της ελάχιστης επεμβατικότητας.
2) Αναισθησιολογικό πρωτόκολλο
- Πολυτροπική αναλγησία με ελαχιστοποίηση οπιοειδών (παρακεταμόλη, ΜΣΑΦ/COX-2, τοπικά block, ± χαμηλή δόση κεταμίνης/λιδοκαΐνης IV όπου ενδείκνυται).
- PONV προφύλαξη δύο μηχανισμών (π.χ. ονδανσετρόνη + δεξαμεθαζόνη ± νεουροκινίνη-1 σε υψηλού κινδύνου).
- Θερμοπροστασία (forced-air warming), στόχος θερμοκρασίας ≥36°C καθ’ όλη τη διάρκεια.
3) Διαχείριση υγρών & αιμοδυναμική
- Στοχευμένη θεραπεία υγρών (goal-directed) με δυναμικά indices όπου χρειάζεται.
- Αποφυγή υπερφόρτωσης: ισοζύγιο κοντά στο ουδέτερο στο τέλος της επέμβασης.
4) Συσκευές/σωληνίσκοι
- NG σωλήνας: αποφυγή ρουτίνας.
- Παροχετεύσεις: μόνο με σαφή ένδειξη, στόχος πρώιμη αφαίρεση.
- Καθετήρας κύστης: αφαίρεση το συντομότερο (συχνά ≤24–48 ώρες, ανά πράξη).
Πυλώνας 3: Μετεγχειρητικά
1) Πρώιμη σίτιση
- Εκκίνηση εντός 24 ωρών (υγρά → ελαφρά δίαιτα → κανονική), με εξατομίκευση σε ανώτερo ΓΕΣ.
- Συμπληρώματα υψηλής πρωτεΐνης/θερμίδων όπου χρειάζεται.
2) Πρώιμη κινητοποίηση
- Ημέρα 0: καθιστή θέση, ολιγόλεπτη έγερση/βάδισμα με βοήθεια.
- Ημέρα 1: 3–4 φορές περπάτημα, στόχος ≥30–60’ συνολικά/ημέρα.
- Φυσικοθεραπευτικές αναπνευστικές ασκήσεις (σπιρόμετρο κινήτρων).
3) Αναλγησία χωρίς υπερβολικά οπιοειδή
- Βασικό υπόβαθρο: παρακεταμόλη ± ΜΣΑΦ/COX-2 (εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις), τοπικά BLOCK (π.χ. TAP).
- Οπιοειδή ως rescue (τίτλος, μικρές δόσεις, σαφές πλάνο διακοπής).
- Πρόληψη δυσκοιλιότητας (υγρά, ίνες, ήπια καθαρτικά όπου χρειάζεται).
4) Καθετήρες/παροχετεύσεις – κριτήρια αφαίρεσης
- Παροχέτευση: όταν παροχή < συγκεκριμένο όριο και χωρίς ενδείξεις συλλογής/αιμορραγίας.
- Καθετήρας κύστης: εφόσον ο ασθενής κινητοποιείται και δεν απαιτείται στενή παρακολούθηση διούρησης.
5) Γλυκαιμικός έλεγχος, PONV, DVT
- Γλυκόζη 110–180 mg/dL (πρωτόκολλο ινσουλίνης αν χρειαστεί).
- Ενεργή πρόληψη PONV/δυσκοιλιότητας.
- DVT προφύλαξη: συνέχιση όσο απαιτεί ο ατομικός κίνδυνος (μερικές φορές και μετά την έξοδο).
6) Κριτήρια εξόδου (τυπικά)
- Πόνος ελεγχόμενος με από του στόματος σχήμα.
- Ανοχή στη δίαιτα, επαρκής κινητικότητα, σταθερά ζωτικά.
- Καθαρό πλάνο φαρμάκων, προγραμματισμένη επανεξέταση, τηλέφωνο επικοινωνίας.
Εξειδικευμένα ERAS Pathways
Κολοορθολογική χειρουργική
- Μηχανική προετοιμασία/PO αντιβίωση μόνο όπου ενδείκνυται.
- Αποφυγή ρουτίνας NG και παροχετεύσεων.
- Ελάχιστα επεμβατική προσπέλαση όπου εφικτή.
- Πρώιμη σίτιση την ημέρα 0/1 και στοχευμένη αναλγησία (TAP/επισκληρίδιο σε ανοιχτές πράξεις).
- Δείκτες συμμόρφωσης: νηστεία/υδατάνθρακες, PONV, υγρά, αναλγησία, κινητοποίηση, χρόνος αφαίρεσης καθετήρων.
Κήλες (βουβωνοκήλη/κοιλιοκήλη)
- Ημερήσια ή βραχεία νοσηλεία, άμεση κινητοποίηση, από του στόματος αναλγησία.
- Ελάχιστα επεμβατική αποκατάσταση (TEP/eTEP/ρομποτική) όπου ενδείκνυται για λιγότερο πόνο/ταχύτερη επιστροφή.
Χολοκυστεκτομή
- Διαυγή υγρά μέχρι 2 ώρες, χωρίς ρουτίνας NG/παροχετεύσεις.
- Δίαιτα την ίδια ή την επόμενη ημέρα, σύντομη αναλγησία, έξοδος συνήθως 24 ώρες.
Άνω ΓΕΣ (οισοφαγεκτομή/γαστρεκτομή)
- Προσεκτική κλιμάκωση δίαιτας, εντερική σίτιση όταν ενδείκνυται.
- Επιθετική φυσιοθεραπεία αναπνευστικού, προσεκτική ισορροπία υγρών.
ERAS για Ασθενείς – Τι να περιμένετε.
- Πριν: θα λάβετε γραπτές οδηγίες· μπορείτε να πιείτε διαυγή υγρά ως 2 ώρες πριν (αν ο γιατρός το επιτρέψει) και ίσως ένα ειδικό ποτό υδατανθράκων.
- Κατά τη διάρκεια: θα εφαρμοστούν μέτρα για λιγότερο πόνο/ναυτία και καλύτερη θερμοκρασία–υγρά.
- Μετά: θα σηκωθείτε και θα πιείτε/φάτε νωρίς. Οι καθετήρες/παροχετεύσεις αφαιρούνται όσο γίνεται πιο νωρίς.
- Στόχος: λιγότερος πόνος, λιγότερη νοσηλεία, γρηγορότερη επιστροφή στην καθημερινότητα με ασφάλεια.
Συχνές Ερωτήσεις
Είναι το ERAS ασφαλές για όλους;
Ναι, αλλά εφαρμόζεται εξατομικευμένα. Ορισμένοι ασθενείς (π.χ. υψηλού κινδύνου εισρόφησης, σοβαρή γαστροπάρεση) μπορεί να χρειάζονται διαφοροποίηση στα υγρά/νηστεία.
Αν δεν αντέχω να φάω την πρώτη ημέρα;
Προσαρμόζουμε το πλάνο. Σημασία έχει η έγκαιρη προσπάθεια, όχι η καταναγκαστική σίτιση.
Θα πάρω οπιοειδή;
Στόχος είναι λιγότερα οπιοειδή. Θα λάβετε συνδυασμό φαρμάκων που ελέγχουν τον πόνο με λιγότερες παρενέργειες. Αν χρειαστεί, δίνουμε «διάσωσης».
Πόσο μειώνεται η νοσηλεία;
Εξαρτάται από την επέμβαση και τη συμμόρφωση· συνήθως παρατηρούμε ουσιαστική μείωση χωρίς αύξηση επανεισαγωγών.
Τι γίνεται με τη ναυτία;
Χρησιμοποιούμε προφύλαξη δύο μηχανισμών και προσαρμόζουμε το αντιεμετικό πλάνο στο ιστορικό σας.
Μπορώ να συμμετέχω ενεργά;
Ναι: κινηθείτε με οδηγίες, πίνετε/τρώτε όταν επιτραπεί, ασκήσεις αναπνοής, ενημερώστε για πόνο/ναυτία νωρίς.
Στο Τμήμα Γενικής, Λαπαροσκοπικής & Ρομποτικής Χειρουργικής εφαρμόζουμε δομημένα ERAS pathways σε συνεργασία με αναισθησιολόγους, διαιτολόγους και φυσικοθεραπευτές. Για κάθε ασθενή εκπονούμε εξατομικευμένο πλάνο με μετρήσιμους στόχους (πόνος, κινητοποίηση, σίτιση) και σαφείς δείκτες εξιτηρίου, με τακτικό audit αποτελεσμάτων.
Προτεινόμενα external links
A) Φιλικά για ασθενείς
B) Κατευθυντήριες & τεκμηρίωση
- ERAS Society — Guidelines hub (όλες οι ειδικότητες). ERAS® Society+2ERAS® Society+2
- ERAS Society — Colorectal guidelines (2025, Surgery journal; PubMed/ScienceDirect). PubMed+1
- ASA — Practice Guidelines for Preoperative Fasting (ενήλικες). asahq.org
- JAMA Surgery (2023) — Fasting policies & πραγματικοί χρόνοι νηστείας. jamanetwork.com
- WHO — Surgical Safety Checklist (PDF) & resource hub. who.int+1
- ACS — Strong for Surgery (checklists & QI resources). ACS+1
- NCBI Bookshelf — ERAS overview (γρήγορη ανασκόπηση). ncbi.nlm.nih.gov
Εσωτερικές Αναφορές
Κολοορθολογία
- Λαπαροσκοπική κολεκτομή (Laparoscopic colectomy)
- Καρκίνος παχέος εντέρου (Colon cancer)
- Καρκίνος ορθού (Rectal cancer)
Κήλες
Πρωκτολογία (day-case ERAS)
- Κύστη κόκκυγα (Pilonidal disease)
- Ραγάδα δακτυλίου (Anal fissure)
