Καρκινοειδές – «με μια ματιά»
- Τι είναι; Σπάνιος, συνήθως βραδέως εξελισσόμενος κακοήθης όγκος που ξεκινά από τα νευροενδοκρινικά κύτταρα. Σήμερα ταξινομείται στις νευροενδοκρινικές νεοπλασίες (NET).
- Πού εμφανίζεται πιο συχνά; Στο γαστρεντερικό (ιδίως λεπτό έντερο, σκωληκοειδής απόφυση, ορθό) και στους πνεύμονες, αλλά και σε άλλα όργανα.
- Ποια συμπτώματα δίνει; Πολλές φορές καθόλου για χρόνια. Μπορεί να προκαλέσει πόνο ή δυσφορία στην κοιλιά, μεταβολές στις κενώσεις, αιμορραγία, αλλά και καρκινοειδές σύνδρομο (εξάψεις, διάρροιες, βρογχόσπασμο).
- Είναι πάντα «καλοήθες»; Όχι. Παρότι αναπτύσσεται συνήθως αργά, είναι καρκίνος με δυνατότητα τοπικής διήθησης και μεταστάσεων, ιδίως στο ήπαρ.
- Πώς αντιμετωπίζεται; Βασικό μέτρο είναι η χειρουργική αφαίρεση όπου είναι εφικτό, με συμπληρωματικές θεραπείες (ανάλογα σωμαστατίνης, στοχευμένες θεραπείες, χημειοθεραπεία σε επιλεγμένες περιπτώσεις).
- Πρόγνωση; Συχνά καλύτερη σε σχέση με άλλους καρκίνους του γαστρεντερικού, ειδικά όταν είναι χαμηλού βαθμού κακοήθειας και διαγιγνώσκεται νωρίς.
Τι είναι το καρκινοειδές;
Ο όρος «καρκινοειδές» χρησιμοποιήθηκε ιστορικά για να περιγράψει βραδέως εξελισσόμενους όγκους του γαστρεντερικού που «μοιάζουν» με καρκίνο αλλά εξελίσσονται πιο αργά. Σήμερα, ο σύγχρονος όρος είναι:
Νευροενδοκρινικοί όγκοι (Neuroendocrine Tumors – NET)
Πρόκειται για όγκους που ξεκινούν από τα νευροενδοκρινικά κύτταρα – κύτταρα που έχουν ιδιότητες τόσο νευρικών όσο και ενδοκρινικών (ορμονικών) κυττάρων. Βρίσκονται διάσπαρτα σε πολλά όργανα και μπορούν να παράγουν ορμόνες ή ορμονοειδείς ουσίες, όπως η σεροτονίνη.
Οι περισσότεροι ασθενείς που θα ακούσουν τη διάγνωση «καρκινοειδές» έχουν στην πραγματικότητα καλά διαφοροποιημένο νευροενδοκρινικό όγκο (NET G1 ή G2), με σχετικά αργή εξέλιξη αλλά σαφή κακοήθη συμπεριφορά.
Πού εμφανίζονται τα καρκινοειδή;
Τα καρκινοειδή – ή νευροενδοκρινικοί όγκοι – μπορούν να εμφανισθούν σχεδόν σε όλο το σώμα, όπου υπάρχουν νευροενδοκρινικά κύτταρα. Συχνότερες εντοπίσεις:
- Γαστρεντερικό σύστημα (GEP-NET)
- Στο λεπτό έντερο (ιδίως ειλεός)
- Στη σκωληκοειδή απόφυση
- Στο παχύ έντερο και το ορθό
- Στο στομάχι και, πιο σπάνια, στον οισοφάγο
- Πνεύμονες
- Τυπικό και άτυπο πνευμονικό καρκινοειδές
- Άλλα σημεία (σπανιότερα):
- Πάγκρεας (μαζί με άλλους τύπους νευροενδοκρινικών όγκων)
- Θυμός, ωοθήκες, ήπαρ (συνήθως ως μεταστάσεις)
Συχνά το καρκινοειδές στο γαστρεντερικό ανακαλύπτεται τυχαία, π.χ. σε ενδοσκοπικό έλεγχο ή σε επέμβαση για άλλη αιτία (π.χ. σκωληκοειδεκτομή).
Πόσο συχνά είναι;
Τα καρκινοειδή θεωρούνται σπάνιοι όγκοι, ωστόσο η συχνότητά τους φαίνεται να αυξάνεται τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως επειδή:
- γίνεται περισσότερη και καλύτερη ενδοσκόπηση,
- υπάρχει καλύτερη απεικόνιση (CT/MRI, PET),
- τα παθολογοανατομικά κριτήρια έχουν βελτιωθεί.
Εκτιμάται ότι, ανάλογα με τον πληθυσμό, τα νευροενδοκρινικά νεοπλάσματα του γαστρεντερικού εμφανίζονται περίπου σε 1 ανά 100.000 άτομα ανά έτος, με συνεχή τάση αύξησης.
Αίτια και παράγοντες κινδύνου
Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν υπάρχει σαφής αιτία. Ωστόσο έχουν περιγραφεί ορισμένοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκινοειδών/NET:
- Κληρονομικά σύνδρομα
- MEN1 (Multiple Endocrine Neoplasia τύπου 1)
- Νευροϊνωμάτωση τύπου 1 (NF1)
- Χρόνιες καταστάσεις στομάχου
- Ατροφική γαστρίτιδα
- Κακοήθης αναιμία (pernicious anemia)
- Σύνδρομο Zollinger–Ellison
- Άλλοι πιθανοί παράγοντες
- Ορισμένες περιπτώσεις σχετίζονται με μακροχρόνια διέγερση συγκεκριμένων κυττάρων (π.χ. G-κυττάρων στο στομάχι)
- Γενετικές μεταλλάξεις που δεν είναι πάντα κληρονομούμενες (de novo)
Στους περισσότερους ασθενείς δεν ανευρίσκεται συγκεκριμένο αίτιο – ο όγκος θεωρείται αποτέλεσμα σποραδικών γενετικών μεταβολών.
Συμπτώματα και κλινική εικόνα
Τα καρκινοειδή μπορούν να παραμείνουν σιωπηλά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα συμπτώματα εξαρτώνται από:
- τη θέση του όγκου,
- το μέγεθος,
- το εάν είναι λειτουργικός (παράγει ορμονικές ουσίες),
- το εάν έχουν εμφανιστεί μεταστάσεις, ιδιαίτερα στο ήπαρ.
1. Τοπικά συμπτώματα από το όργανο όπου βρίσκεται ο όγκος
Γαστρεντερικά καρκινοειδή μπορεί να προκαλέσουν:
- Ήπιο ή χρόνιο κοιλιακό άλγος
- Αίσθημα «φουσκώματος», δυσπεψία
- Αιμορραγία από το πεπτικό (μαύρα κόπρανα, αίμα στα κόπρανα)
- Αλλαγές στις κενώσεις (διάρροια ή δυσκοιλιότητα)
- Σημεία υποκείμενης απόφραξης (ειλεός), ιδίως σε όγκους του λεπτού εντέρου
- Τυχαίο εύρημα σε κολονοσκόπηση, γαστροσκόπηση ή επέμβαση
Πνευμονικό καρκινοειδές μπορεί να προκαλέσει:
- Επίμονο βήχα
- Αιμόπτυση
- Συριγμό, δύσπνοια
- Επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις αναπνευστικού
2. Καρκινοειδές σύνδρομο
Σε ορισμένους ασθενείς, κυρίως όταν υπάρχουν μεταστάσεις στο ήπαρ, ο όγκος απελευθερώνει ορμονικές ουσίες (όπως σεροτονίνη) κατευθείαν στη συστηματική κυκλοφορία, προκαλώντας το καρκινοειδές σύνδρομο. Χαρακτηρίζεται από:
- Έντονο, αιφνίδιο «flush»: ερυθρότητα και αίσθημα θερμότητας στο πρόσωπο, τον λαιμό, συχνά και τον θώρακα
- Χρόνια, υδαρή διάρροια
- Βρογχόσπασμο (συριγμός, δύσπνοια)
- Στα προχωρημένα στάδια: καρκινοειδής καρδιοπάθεια (βλάβες στις δεξιές καρδιακές βαλβίδες λόγω ινωτικών εναποθέσεων) και προοδευτική καρδιακή ανεπάρκεια
Το καρκινοειδές σύνδρομο μπορεί να επιδεινωθεί από:
- στρες,
- αλκοόλ,
- ορισμένες τροφές,
- αναισθησία ή χειρουργικές επεμβάσεις (κίνδυνος καρκινοειδούς κρίσης).
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση στηρίζεται σε συνδυασμό κλινικής εικόνας, ειδικών εργαστηριακών εξετάσεων, απεικόνισης και τελικά παθολογοανατομικής επιβεβαίωσης. Βικιπαίδεια+3NCBI+3Στρατηγικές Χειρουργικής Παχέος Εντέρου+3
Κλινική εκτίμηση
- Αναλυτική λήψη ιστορικού (συμπτώματα, διάρκειά τους, οικογενειακό ιστορικό)
- Φυσική εξέταση, με έμφαση στην κοιλιά, το ήπαρ, το δέρμα (flush) και το καρδιαγγειακό
Εργαστηριακές εξετάσεις
- Χρωμογρανίνη Α (Chromogranin A) στο αίμα – μη ειδικός αλλά χρήσιμος δείκτης για πολλούς NET
- Μέτρηση 5-HIAA (5-υδροξυϊνδολοξικού οξέος) 24ώρου στα ούρα – κύριο μεταβολίτη της σεροτονίνης, ειδικά σε ασθενείς με καρκινοειδές σύνδρομο
- Άλλες ειδικές ορμόνες ή πεπτίδια (π.χ. γαστρίνη, VIP) σε εξειδικευμένες περιπτώσεις
Απεικονιστικές εξετάσεις
- Υπερηχογράφημα κοιλίας – για τον έλεγχο ήπατος και κοιλίας
- Αξονική (CT) ή μαγνητική (MRI) κοιλίας και θώρακος – για εντόπιση όγκου και μεταστάσεων
- Εξειδικευμένη απεικόνιση:
- Somatostatin receptor PET/CT (π.χ. με 68Ga-DOTATATE): ανίχνευση βλαβών που υπερεκφράζουν υποδοχείς σωμαστατίνης, πολύ ευαίσθητη μέθοδος
- Σπανιότερα: Octreoscan (σπινθηρογράφημα με ανάλογα σωμαστατίνης)
Ενδοσκόπηση & βιοψία
- Γαστροσκόπηση / κολονοσκόπηση με λήψη βιοψιών, όταν υπάρχει υποψία βλάβης στο στομάχι, λεπτό ή παχύ έντερο
- Βρογχοσκόπηση για πνευμονικά καρκινοειδή
- Παθολογοανατομική εξέταση και ανοσοϊστοχημεία:
- Επιβεβαίωση νευροενδοκρινικής φύσης (π.χ. θετικότητα σε synaptophysin, chromogranin A)
- Υπολογισμός δείκτη Ki-67, που καθορίζει τον βαθμό κακοήθειας (G1, G2, G3)
Ταξινόμηση – βαθμός κακοήθειας και στάδιο
Οι νευροενδοκρινικοί όγκοι ταξινομούνται σήμερα σύμφωνα με τα κριτήρια του ΠΟΥ (WHO) και διεθνείς εταιρείες (ENETS), με βάση:
- Βαθμό διαφοροποίησης και δείκτη Ki-67
- G1 (χαμηλός βαθμός κακοήθειας): Ki-67 <3% – αργή εξέλιξη
- G2 (μέτριος βαθμός): Ki-67 3–20%
- G3 (υψηλός βαθμός): Ki-67 >20%, ενίοτε με πιο επιθετική συμπεριφορά
- Στάδιο κατά TNM
- Μέγεθος του πρωτοπαθούς όγκου
- Διήθηση σε γειτονικούς ιστούς
- Παρουσία ή όχι λεμφαδενικών και απομακρυσμένων μεταστάσεων (π.χ. στο ήπαρ)
Ο συνδυασμός βαθμού και σταδίου καθορίζει:
- την πρόγνωση,
- την θεραπευτική στρατηγική,
- την ένταση της παρακολούθησης.
Θεραπεία των καρκινοειδών / νευροενδοκρινικών όγκων
Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη, ανάλογα με:
- τη θέση του όγκου,
- το στάδιο,
- τον βαθμό (G1–G3),
- την ηλικία και τη γενική κατάσταση του ασθενούς,
- την παρουσία καρκινοειδούς συνδρόμου.
1. Χειρουργική θεραπεία
Η χειρουργική εξαίρεση παραμένει η βασική και πιο αποτελεσματική θεραπεία, όπου είναι τεχνικά εφικτή:
- Εντοπισμένος όγκος γαστρεντερικού
- Τμηματική εκτομή του εντέρου με επαρκή όρια
- Συστηματική λεμφαδενεκτομή, όπου χρειάζεται
- Σε μικρούς, επιφανειακούς όγκους (π.χ. στομάχι, ορθό): ενδοσκοπική εκτομή σε επιλεγμένες περιπτώσεις
- Καρκινοειδές της σκωληκοειδούς απόφυσης
- Απλή σκωληκοειδεκτομή επαρκεί σε μικρούς, χαμηλού κινδύνου όγκους
- Δεξιά κολεκτομή σε μεγαλύτερους ή με υψηλού κινδύνου χαρακτηριστικά
- Πνευμονικό καρκινοειδές
- Λοβεκτομή ή ανατομική εκτομή με λεμφαδενικό καθαρισμό, ανάλογα με την έκταση
Σε μεταστατική νόσο, η χειρουργική μπορεί ακόμη να έχει ρόλο:
- Κυτταρομειωτική χειρουργική (debulking) για μείωση του συνολικού όγκου της νόσου
- Εκλεκτικές εκτομές ηπατικών μεταστάσεων, όταν είναι εφικτό
- Ανακουφιστικές επεμβάσεις σε ειλεό ή αιμορραγία
2. Φαρμακευτικές και στοχευμένες θεραπείες
Χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό ή ανεξάρτητα, ανάλογα με το προφίλ της νόσου: NCBI+2Cleveland Clinic+2
Ανάλογα σωμαστατίνης
- Οκτρεοτίδη και λανρεοτίδη (μακράς δράσης)
- Μειώνουν:
- τα συμπτώματα του καρκινοειδούς συνδρόμου (διάρροια, flush),
- τον ρυθμό εξέλιξης της νόσου σε πολλούς ασθενείς.
PRRT (Peptide Receptor Radionuclide Therapy)
- Θεραπεία με ραδιοσημασμένα ανάλογα σωμαστατίνης
- Στοχεύουν τα κύτταρα που υπερεκφράζουν υποδοχείς σωμαστατίνης και παραδίδουν στοχευμένη ακτινοβολία
- Ιδιαίτερα χρήσιμη σε καλά διαφοροποιημένα NET με θετική απεικόνιση σε PET σωμαστατίνης
Στοχευμένες θεραπείες
- Φάρμακα όπως σε επιλεγμένους ασθενείς με προχωρημένα NET, κυρίως παγκρεατικής προέλευσης, αλλά και γνωστούς συνδυασμούς για GEP-NET
Χημειοθεραπεία
- Κλασική κυτταροτοξική χημειοθεραπεία σε:
- υψηλού βαθμού (G3) ή φτωχής διαφοροποίησης νευροενδοκρινικά καρκινώματα (NEC),
- πολύ επιθετική ή ταχέως εξελισσόμενη νόσο.
3. Αντιμετώπιση καρκινοειδούς συνδρόμου
Πέρα από τα ανάλογα σωμαστατίνης, η θεραπεία περιλαμβάνει:
- Αντιδιαρροϊκά και υποστηρικτική αγωγή
- Ειδική φαρμακευτική αγωγή (π.χ. telotristat, όπου διατίθεται)
- Προσεκτικό περιεγχειρητικό χειρισμό για αποφυγή καρκινοειδούς κρίσης
- Παρακολούθηση και αντιμετώπιση καρδιακής προσβολής (καρκινοειδής καρδιοπάθεια) σε συνεργασία με καρδιολόγο
Παρακολούθηση και πρόγνωση
Η πρόγνωση των καρκινοειδών/NET είναι γενικά καλύτερη από πολλούς άλλους καρκίνους του γαστρεντερικού, ειδικά όταν:
- ο όγκος είναι καλά διαφοροποιημένος (G1–G2),
- εντοπίζεται νωρίς,
- αφαιρείται ριζικά.
Ωστόσο, παραμένη κακοήθης νόσος, που μπορεί να υποτροπιάσει ή να δώσει μεταστάσεις ακόμη και μετά από χρόνια. Η μακροχρόνια παρακολούθηση περιλαμβάνει:
- Κλινικό έλεγχο σε τακτά χρονικά διαστήματα
- Επαναληπτική μέτρηση δεικτών (chromogranin A, 5-HIAA κ.λπ., ανάλογα με την αρχική εικόνα)
- Περιοδική απεικόνιση (US, CT/MRI, PET/CT όπου ενδείκνυται)
- Ενδοσκοπική παρακολούθηση σε γαστρικούς ή εντερικούς NET
Η 5ετής επιβίωση για χαμηλού βαθμού, εντοπισμένα NET μπορεί να είναι πολύ υψηλή, ενώ μειώνεται σε προχωρημένα στάδια και υψηλού βαθμού νεοπλάσματα.
Πότε πρέπει να ανησυχήσει ο ασθενής και να απευθυνθεί σε ειδικό;
Ο ασθενής θα πρέπει να αναζητήσει εξειδικευμένη συμβουλή όταν:
- Έχει επίμονο κοιλιακό πόνο, ανεξήγητη απώλεια βάρους, αλλαγές στις κενώσεις ή αιμορραγία από το πεπτικό
- Παρουσιάζει επαναλαμβανόμενα επεισόδια flush, διαρροϊκές κενώσεις και βρογχόσπασμο
- Υπάρχει τυχαίο εύρημα καρκινοειδούς/NET σε ενδοσκόπηση ή σε παθολογοανατομική εξέταση (π.χ. μετά από σκωληκοειδεκτομή)
- Έχει γνωστό κληρονομικό σύνδρομο (π.χ. MEN1) και εμφανίζει αντίστοιχα συμπτώματα
Η έγκαιρη εκτίμηση από χειρουργό με εμπειρία στις παθήσεις γαστρεντερικού και στις νευροενδοκρινικές νεοπλασίες είναι κρίσιμη για την επιλογή της κατάλληλης στρατηγικής.
Η αντιμετώπιση του καρκινοειδούς στην ομάδα μας
Στο πλαίσιο του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, η προσέγγιση των καρκινοειδών/νευροενδοκρινικών όγκων γίνεται πολυεπιστημονικά:
- Εξειδικευμένη χειρουργική ομάδα με εμπειρία σε λαπαροσκοπική και ρομποτική χειρουργική γαστρεντερικού
- Συνεργασία με ενδοκρινολόγους, ογκολόγους, γαστρεντερολόγους, καρδιολόγους και παθολογοανατόμους
- Πρόσβαση σε σύγχρονες απεικονιστικές και παθολογοανατομικές μεθόδους, καθώς και σε εξειδικευμένα εργαστηριακά τεστ
- Εξατομίκευση της θεραπείας με βάση τα διεθνή πρωτόκολλα (ENETS, NCCN) και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς
Στόχος είναι όχι μόνο η ριζική αντιμετώπιση του όγκου όπου είναι εφικτό, αλλά και η βελτιστοποίηση της ποιότητας ζωής, ιδίως σε ασθενείς με καρκινοειδές σύνδρομο ή προχωρημένη νόσο.
FAQ – Συχνές ερωτήσεις
- Τι είναι το καρκινοειδές (νευροενδοκρινικός όγκος);
Το καρκινοειδές είναι κακοήθης, συνήθως βραδείας εξέλιξης νευροενδοκρινικός όγκος που ξεκινά από ειδικά κύτταρα του γαστρεντερικού ή των πνευμόνων και σε ορισμένες περιπτώσεις παράγει ορμονικές ουσίες. - Ποια συμπτώματα μπορεί να προκαλέσει το καρκινοειδές;
Μπορεί να είναι ασυμπτωματικό για χρόνια ή να εκδηλωθεί με κοιλιακό άλγος, αλλαγές στις κενώσεις, αιμορραγία από το πεπτικό, βήχα ή αιμόπτυση. Όταν παράγει ορμόνες, μπορεί να εμφανιστούν εξάψεις, διάρροιες και βρογχόσπασμος (καρκινοειδές σύνδρομο). - Πώς γίνεται η διάγνωση του καρκινοειδούς;
Η διάγνωση βασίζεται σε κλινική εκτίμηση, αιματολογικούς και βιοχημικούς δείκτες (π.χ. χρωμογρανίνη A, 5-HIAA στα ούρα), ενδοσκοπικό και απεικονιστικό έλεγχο (CT/MRI, PET σωμαστατίνης) και τελικά παθολογοανατομική εξέταση με ανοσοϊστοχημεία. - Ποια είναι η θεραπεία του καρκινοειδούς;
Βασικός πυλώνας είναι η χειρουργική αφαίρεση του όγκου, όπου είναι εφικτό, συχνά με λαπαροσκοπικές ή ρομποτικές τεχνικές. Συμπληρωματικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν ανάλογα σωμαστατίνης, PRRT, στοχευμένες θεραπείες ή χημειοθεραπεία, ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο της νόσου. - Ποια είναι η πρόγνωση για τους ασθενείς με καρκινοειδές;
Πολλοί νευροενδοκρινικοί όγκοι έχουν καλύτερη πρόγνωση σε σχέση με άλλους καρκίνους, ιδίως όταν είναι καλά διαφοροποιημένοι και διαγιγνώσκονται νωρίς. Ωστόσο παραμένει κακοήθης νόσος, γι’ αυτό απαιτείται μακροχρόνια, οργανωμένη παρακολούθηση σε εξειδικευμένο κέντρο.
