Μελάνωμα δέρματος

Μελάνωμα δέρματος: πλήρης και τεκμηριωμένη ανάλυση. Τι είναι, αντιμετώπιση.

Περιεχόμενα σελίδας

Τι είναι

Το μελάνωμα είναι ο πιο επιθετικός καρκίνος του δέρματος. Ξεκινά από τα μελανοκύτταρα (κύτταρα που παράγουν μελανίνη) και μπορεί να εξαπλωθεί σε λεμφαδένες και όργανα αν δεν διαγνωστεί έγκαιρα. Όταν ανακαλύπτεται νωρίς και αφαιρείται με σωστό χειρουργικό περιθώριο, θεραπεύεται στις περισσότερες περιπτώσεις.

Ποια σημάδια πρέπει να με ανησυχούν

Χρησιμοποιούμε τον κανόνα ABCDE για ύποπτους σπίλους/«ελιές»:

A — Ασυμμετρία: τα δύο μισά δεν μοιάζουν.
B — Όρια: ανώμαλα, οδοντωτά ή θολά.
C — Χρώμα: πολλά ή ανομοιόμορφα χρώματα.
D — Διάμετρος: >6 mm ή γρήγορη αύξηση (τα μελανώματα μπορεί να είναι και μικρότερα).
E — Εξέλιξη: κάθε αλλαγή σε μέγεθος/σχήμα/χρώμα ή νέα συμπτώματα (κνησμός, αιμορραγία).

Επιπλέον, ο «κανόνας του άσχημου παπιού» λέει ότι μια βλάβη που «ξεχωρίζει» σε σχέση με τις υπόλοιπες του ίδιου ατόμου, αξίζει έλεγχο.

Πού εμφανίζεται

Στους άνδρες συχνότερα στον κορμό, στις γυναίκες στα πόδια—αλλά μπορεί να εμφανιστεί οπουδήποτε, ακόμη και σε περιοχές χωρίς ήλιο (παλάμες/πέλματα/κάτω από τα νύχια: «ακραίο» ή ακράλιο μελάνωμα). Το ακράλιο μελάνωμα δεν σχετίζεται πάντα με τον ήλιο και εμφανίζεται σε όλα τα χρώματα δέρματος—συχνότερα όμως σε σκουρότερους φωτότυπους.

Τύποι μελανώματος (με απλά λόγια)

Επιπολής εκτεινόμενο: πιο συχνό· απλώνεται οριζόντια πριν «βαθύνει».
Οζώδες: μεγαλώνει γρήγορα σε ύψος/βάθος—ζητά άμεσο έλεγχο.
Lentigo maligna / μελάνωμα φακής: αργής εξέλιξης, σε χρόνια φωτοεκτεθειμένες περιοχές ηλικιωμένων (π.χ. πρόσωπο).
Ακράλιο/υπονύχιο: σε παλάμες, πέλματα ή κάτω από τα νύχια (μια «γραμμή» στο νύχι που πλαταίνει ή σκουραίνει θέλει εξέταση).

Πώς γίνεται η διάγνωση

Ο/η δερματολόγος εξετάζει με γυμνό μάτι και με δερματοσκόπιο. Αν κάτι είναι ύποπτο, γίνεται ολική εκτομή της βλάβης (όχι «ξύρισμα») ώστε ο παθολογοανατόμος να μετρήσει το πάχος Breslow και άλλα χαρακτηριστικά. Αυτά καθορίζουν το στάδιο και το πλάνο θεραπείας με βάση το σύστημα AJCC 8ης έκδοσης.

Τι σημαίνει «στάδιο» (με πολύ απλά λόγια)

Στάδια 0–II: εντοπισμένος όγκος στο δέρμα.
Στάδιο III: συμμετοχή λεμφαδένων/λεμφαγγειακής οδού.
Στάδιο IV: απομακρυσμένες μεταστάσεις.
Όσο μικρότερο πάχος και χωρίς έλκωση, τόσο καλύτερη πρόγνωση.

Πώς αντιμετωπίζεται

1) Χειρουργείο (βάση της θεραπείας)

Γίνεται ευρεία εκτομή με ασφαλή περιθώρια γύρω από τη βλάβη, ανάλογα με το πάχος. Για λεπτομερείς αποστάσεις αποφασίζει η ιατρική ομάδα (συνήθως 0,5 cm για in situ, 1–2 cm για διηθητικό).

2) Βιοψία λεμφαδένα-«φρουρού» (SLNB)

Σε ορισμένα πάχη/χαρακτηριστικά, γίνεται έλεγχος του «πρώτου» λεμφαδένα που θα δεχόταν κύτταρα του όγκου. Αν είναι αρνητικός, αποφεύγονται ευρείες λεμφαδενεκτομές. Αν είναι θετικός, συζητούνται επιλογές παρακολούθησης και επικουρικής θεραπείας.

3) Πρόσθετες (επικουρικές ή νεοεπικουρικές) θεραπείες

Σε επιλεγμένα στάδια, χορηγούνται ανοσοθεραπείες (φάρμακα που «ξεκλειδώνουν» το ανοσοποιητικό) ή στοχευμένες θεραπείες (για ασθενείς με μετάλλαξη BRAF). Ο στόχος είναι να μειωθεί ο κίνδυνος υποτροπής ή να ελεγχθεί η νόσος όταν είναι προχωρημένη. Σήμερα, μεγάλος αριθμός ασθενών με μεταστατική νόσο ζει πολλά χρόνια χάρη στις νεότερες ανοσοθεραπείες. (Οι λεπτομέρειες είναι εξατομικευμένες και αποφασίζονται από ογκολογικό συμβούλιο.)

Πόσο συχνά πρέπει να ελέγχομαι μετά

Το πρόγραμμα παρακολούθησης το ορίζει η ομάδα σας ανάλογα με το στάδιο και τον κίνδυνο. Συνήθως περιλαμβάνει τακτική κλινική εξέταση δέρματος, εκπαίδευση αυτοελέγχου και—όπου χρειάζεται—απεικονίσεις.

Πώς κάνω σωστό αυτοέλεγχο δέρματος στο σπίτι (10′ μία φορά τον μήνα)

Μετά το μπάνιο, σε καλά φωτισμένο δωμάτιο, με ολόσωμο και χειρός καθρέφτη.
Κοιτάζω μπροστά/πίσω τον κορμό, σηκώνω χέρια για τα πλαϊνά.
Εξετάζω βραχίονες, παλάμες, ανάμεσα στα δάκτυλα, νύχια.
Ελέγχω μηρούς, κνήμες, πέλματα, μεταξύ δακτύλων ποδιών.
Με βοήθεια/φωτογραφίες, ελέγχω ράχη, τριχωτό κεφαλής, πίσω από αυτιά/αυχένα.
Σημειώνω σε «χάρτη σπίλων» ή βγάζω φωτογραφίες κάθε 3–6 μήνες για σύγκριση.
Αν βρω «νέο/αλλαγμένο» σημείο σύμφωνα με ABCDE ή κάτι που «δεν μου ταιριάζει», κλείνω ραντεβού.

Tip: Κάποια μελανώματα δεν ακολουθούν τέλεια τον κανόνα ABCDE (π.χ. οζώδη). Γι’ αυτό κάθε επίμονο, μη επουλωτικό σπυράκι/πληγή ή «γραμμή» στο νύχι που αλλάζει θέλει εκτίμηση.

Πρόληψη: τι πραγματικά βοηθά

Σκιά & ρούχα (πρώτη γραμμή άμυνας). Φαρδύ καπέλο, γυαλιά UV, πυκνές υφές.
Αντηλιακό «ευρέος φάσματος» SPF ≥30, 30′ πριν την έκθεση, επάλειψη ξανά κάθε 2 ώρες και πάντα μετά από κολύμπι/ιδρώτα/σκούπισμα με πετσέτα. Για έναν ενήλικα χρειάζονται 3–4 γεμάτες κουταλιές της σούπας για όλο το σώμα. Μην ξεχνάς αυτιά, αυχένα, ράχη ποδιών, χείλη (lip balm με SPF).
UV Index ≥3: χρησιμοποίησε προστασία (στην Ελλάδα είναι συχνά ≥3 ακόμη και εκτός καλοκαιριού).
Απόδειξη ότι το αντηλιακό δουλεύει: σε τυχαιοποιημένη μελέτη, η τακτική χρήση του μείωσε την εμφάνιση μελανώματος.
Απόφυγε solarium/λάμπες UV. Αυξάνουν βεβαιωμένα τον κίνδυνο.

Μύθοι & αλήθειες

«Το μαύρισμα με προστατεύει» → Μύθος. Ένα «μαύρισμα» αντιστοιχεί σε SPF ~2–4 και δεν προλαμβάνει βλάβες DNA/καρκίνο.
«Με αντηλιακό μπορώ να κάθομαι όσες ώρες θέλω» → Μύθος. Κανένα αντηλιακό δεν μπλοκάρει 100% την UV—η σκιά και τα ρούχα είναι απαραίτητα.
«Χρειάζομαι πολύ ήλιο για βιταμίνη D» → Όχι. Λίγα λεπτά με έκθεση μικρής επιφάνειας αρκούν, ενώ η διατροφή/συμπληρώματα (όταν ενδείκνυνται) καλύπτουν με ασφάλεια.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο

Ανοιχτόχρωμο δέρμα/μάτια/μαλλιά, πολλοί ή άτυποι σπίλοι, ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτων, οικογενειακό ιστορικό, ανοσοκαταστολή.
Άτομα με σκούρο δέρμα έχουν μικρότερη συνολική συχνότητα, αλλά κινδυνεύουν από ακράλιο μελάνωμα σε παλάμες/πέλματα/νύχια, συχνά με καθυστέρηση διάγνωσης—γι’ αυτό χρειάζεται έλεγχος παντού, όχι μόνο σε «ηλιοκαμένες» περιοχές.

Πότε να πάω άμεσα στον γιατρό

Νέος σπίλος μετά τα 30 που μεγαλώνει/αλλάζει.
Υπάρχων σπίλος που ματώνει, πονά, κνησμεί ή αλλάζει γρήγορα.
Σκούρα γραμμή σε ένα νύχι που πλαταίνει ή σκουραίνει, ειδικά αν υπάρχει και σκουρόχρωμη «άλω» στο δέρμα γύρω από το νύχι.

Τι να ρωτήσω τον γιατρό μου (checklist)

Ποιο είναι το πάχος και το στάδιο του μελανώματος;
Χρειάζομαι βιοψία λεμφαδένα-φρουρού;
Ποιο είναι το πρόγραμμα παρακολούθησης;
Υπάρχει ένδειξη για επικουρική/νεοεπικουρική θεραπεία;
Πώς να κάνω σωστά αυτοεξέταση και τι να προσέχω σε παλάμες/πέλματα/νύχια;